عبد اللّه حسین بن احمد بن خالویه نحوی که به سال 372 هجری درگذشته، وی را کتابی ست در اعراب سی سوره از سوره های قرآن کریم و کتاب عشرات که در آن ذکر کرده کلماتی را که هر یکی را ده معنی در لغت عرب است. و از پیشوایان فن حدیث: عبد بن حمید محدث متوفی به سال 249 هجری وی را کتابی ست که اسناد آن به سه واسطه می رسد و نیز امام أحمد بن حنبل مؤلف مستند در اخبار صحاح که ثلاثیاتی دارد و نیز امام اسماعیل بخاری مؤلف کتاب صحیح بخاری که رباعیاتی دارد یعنی اخباری که به چهار واسطه می رسد و نیز مسلم از پیشوایان حدیث و ترمذی که چنین کتابهایی نوشته اند.

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 4

از اینرو شیخ صدوق نیز چنانکه در مقدمه همین کتاب خصال گفته، در این اندیشه افتاد که کتابی راجع به خصال و منشهایی که از پیامبر اکرم و امامان مذهب جعفری مشعر به شماره های ویژه یی ست بنگارد و نام چنین کتابی را خصال نام نهاد و در آن بابهایی آورده که به طریق ذیل است:

باب یکم- در منشهای یگانه است و در آن 106 منش است. پیامبر گفته: نزد خدا دانش برتر از بندگی ست. باب دوم- در منشهای دوگانه و در آن 112 منش است. پیامبر گفته: دو منش است که دوست ندارم کسی در آن دو منش با من شرکت کند. باب سوم- در منشهای سگانه و در آن 271 منش است. پیامبر گفته: سه تن در قیامت بی شمار به بهشت درآیند. باب چهارم- در منشهای چهارگانه و در آن 147 منش است. پیامبر گفته:

چهار تن اند که در قیامت من شفیع ایشان هستم. باب پنجم- در منشهای پنجگانه و در آن 104 منش است. پیامبر اکرم گفته:

خدا به یکی از پیامبران خود پنج فرمان داد. باب ششم- در منشهای ششگانه و در آن 43 منش است.

پیامبر گفته: در پیروان من شش صفت است. باب هفتم- در منشهای هفتگانه و در آن 115 منش است. پیامبر گفته: هفت چیز را باید دفن کرد. باب هشتم- در منشهای هشتگانه و در آن 16 منش است. پیامبر اکرم گفته: هرگاه هشت تن خوار گردند کسی را جز خود سرزنش مکنند. باب نهم- در منشهای نهگانه و در آن 26 منش است. پیامبر گفته: خدا نه منش به پیامبر خود محمد داده است. باب دهم- در منشهای دهگانه و در آن 59 منش است. پیامبر اکرم گفته: خدا خود را به ده چیز نیروی بخشید. باب یازدهم- در منشهای یازدهگانه و در آن 3 منش است. پیامبر گفته:

ستاره هایی که یوسف آنها را در خواب دیده بود یازده است و نام آنها چنین است ... باب دوازدهم- در منشهای دوازدهگانه و در آن 70 منش است. پیامبر اکرم گفته: خلفای پس از من دوازده تن اند به شماره نقبای بنی اسرائیل. باب سیزدهم- در منشهای سیزدهگانه و در آن 5 منش است. پیامبر گفته: مسخ شدگان سیزده گروه اند. باب چهاردهم- در منشهای پانزدهگانه و در آن 7 منش است.

پیامبر اکرم گفته: هرگاه پیروان من پانزده چیز را مرتکب شوند خدای ایشان را گرفتار سازد.

باب شانزدهم- در منشهای شانزدهگانه و در آن 4 منش است: جعفر بن محمد گفته: شانزده گروه خانواده پیامبر را دوست ندارند. باب

هفدهم- در منشهای هفدهگانه و در آن منشی بیش نیست.

محمد بن علی گفته: هفده جا غسل واجب می شود. باب هیجدهم- در منشهای هیجدهگانه و در آن 2 منش است. عبد اللّه بن عباس گفته: علی بن ابی طالب را هیجده صفت نیکو بود. باب نوزدهم- در منشهای نوزدهگانه و در آن 3 منش است. پیامبر اکرم گفته: نوزده کلمه است هرکه خدای را بدانها بخواند در کار وی گشایش شود. باب بیستم- در منشهای بیستگانه و مافوقش و در آن 13 منش است. از پیامبر روایت

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 5

شده که گفته: هرکه پیشوایان از خانواده مرا دوست داشته باشد خدا بدو بیست چیز دهد ده در جهان و ده جاویدان. باب سی ام- در منشهای سی گانه و مافوقش و در آن 11 منش است. علی بن موسی الرضا گفته: پیشوای را سی نشانه است. باب چهلم- در منشهای چهلگانه و مافوقش و در آن 31 منش است. علی بن الحسین گفته: روزه بر چهل گونه است. باب پنجاهم- در منشهای پنجاهگانه و مافوقش و در آن 3 منش است. علی بن الحسین گفته: حقوق مردمان بر یکدیگر سی حق است.

باب هفتادم- در منشهای هفتادگانه و مافوقش و در آن 13 منش است. از مکجول روایت شده که می گفته: علی بن أبی طالب هفتاد منقبت دارد. باب هشتادم- در منشهای هشتادگانه و مافوقش و در آن 6 منش است. پیامبر اکرم گفته: در باده گساری- هشتاد تازیانه است. باب یک تا صد- در منشهای صدگانه و در آن منشهایی ست. علی بن أبی طالب گفته: کسی که مسلمان باشد و فرمان بردار اسلام و خواننده

قرآن شایسته است بدو هر سال دویست دینار زر دهند از بیت المال مسلمانان هرگاه در جهان بدو ندادند در جاویدان دهند یعنی حاصل آنرا- باب هزارم- در منشهای هزارگانه و مافوقش و در آن 54 منش است. از پیامبر اکرم روایت شده که گفته: خدا صد و بیست و چهار هزار پیامبر فرستاده من از ایشان گرامی تر هستم در حالی که فخر بدان نکنم. این خلاصه محتویات کتاب خصال بود. برای تفصیل بیشتر از آن مراجعه به فهرست این کتاب که نوشتم کنند، از این کتاب استفاده می شود که صدوق در حالی که تقلید از گذشتگان خود در این کرده لیک بهتر و برتر از عهده این کار برآمده نگارنده در مؤلفات گذشتگان هنوز مانند آن ندیده ام. هرچند گاهی اخبار ضعاف در آن ظاهر است. اما کسی که به اصول حدیث واقف است این مطلب بر او پوشیده نیست.

دو هزار و هشتصد تن از آنان را کشتند و علی بن- بابویه از جمله مصدومین بود و در برخی نوشته اند کشته شد ظاهرا درست نیست به دلیل آنکه همه نوشته اند مرگ علی بن بابویه در ماه شعبان 329 هجری بود و مرقدش در قم است. ولادت صدوق فرزند وی را چنانکه از قرائن استفاده می شود حدود 305 یا 306 هجری نوشته اند.

شیخ طوسی در کتاب غیبت گفته: زن علی بن بابویه دختر عم وی از محمد بن موسی بابویه بود. گویا از وی فرزندی روزی وی نگردیده بود، به شیخ أبی القاسم حسین بن روح که به اعتقاد وی از نواب امام دوازدهم بود نامه یی نوشت که از امام بخواهد خدا به وی فرزندان فقهاء کرامت فرماید، او در جواب وی نوشته بود. تو از این زن فرزندی نخواهی یافت. زود است که زنی از مردم دیلمان یعنی گیلان روزی تو خواهد شد و از آن خدا به تو فرزندانی روزی گرداند که دو تن از آنان از فقهاء گردند. شیخ صدوق یکی از آن دو بود.

أبو عبد اللّه بن سوره گفته: مردمان از دریافت و دانش أبی جعفر محمد بن علی و ابو عبد اللّه حسین بن علی فرزندان علی بن بابویه در شگفت بودند از اینروی که فهم و حافظه قوی داشتند مردمان به ایشان می گفتند: هرگاه شما در درک و نگاهداری مطالب نیرومند هستید شگفتی نیست. زیرا شما به دعای امام دوازدهم به این پایه از کمال کامیاب شده اید.

شیخ صدوق در روزگار خود نزد ملوک و وزراء مقام و مرتبه یی داشت چنانکه مکرر در مجلس رکن الدوله فرمانروای دیلمی و وزیر وی

صاحب بن عباد حضور می یافت و با دانایان اسلام به بحث و مناظره می پرداخت. صورت برخی از این مناظرات را قاضی نور اللّه شوشتری در کتاب مجالس المؤمنین نقل کرده. صدوق برای تحصیل دانش و فن حدیث شناسی به بسیاری از نقاط جهان مسافرت کرده بود، از جمله: مکه، مدینه، بغداد، بلخ، فرغانه، سمرقند، بخارا، نیشابور، ری و غیرها رفته بود. در این شهرستانها پیوسته به افاده و استفاده سرگرم بود.

جهت حافظه و کثرت فضل دیده نشده، او را سیصد کتاب بود». در کتاب رجال خود گفته: «صدوق مردی جلیل القدر، و حافظ و بصیر به فقه و اخبار و رجال بود.

ابن ادریس در کتاب السرائر که در فقه تألیف کرده راجع به صدوق گفته: «ثقت جلیل القدر بود، به اخبار بصیر بود و در آثار ناقد. و دانا به رجال بود و از حفاظ به شمار رفتی او استاد شیخ ما مفید محمد بن محمد بن النعمان بود.»

استاد ابو القاسم جعفر حلی مشهور به محقق حلی در مقدمه کتاب معتبر که در فقه مذاهب مختلفه اسلام نوشته و برای شمس الدین جوینی آنرا تألیف کرده گفته: «از متأخرین دانایان مذهب جعفری أبو جعفر محمد بن بابویه قمی ست». از عبارات فوق استفاده می شود که لقب صدوق را بعدا بدو داده اند.

ابن شهر آشوب مازندرانی در کتاب معالم العلمای خود او را از فضلای جعفری شمرده و گفته:

«وی را سیصد مؤلف بوده است». سید بن طاؤوس حلی وی را شیخ معظم گفته و می گوید در دانش و عدالت وی اتفاق است. جمالدین حلی معروف به علامه در کتاب خلاصه الاقوال گفته: «أبو جعفر ساکن ری پیر ما و فقیه ما و آبروی دودمان جعفری به خراسان بود. به سال 355 هجری به بغداد رفت. و بزرگان طائفه جعفری از وی استماع می کردند در حالی وی حدث السن بود یعنی نورس بود. مردی جلیل و حافظ احادیث. و بینا به رجال و ناقد اخبار بود، در دانایان قم مانند وی در حفظ بسیاری دانش دیده نشده، او را سیصد کتاب است. بیشتر آنها را در کتاب کبیر خود

نام بردیم». از عبارات فوق چنان استفاده می شود که اکثر ترجمه نگاران مطالب را از روی

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 8

یکدیگر روی نویسی می کردند با حذف و اثبات کلماتی.

فخر الدین فرزند علامه حلی در یکی از اجازات خود که برای شمس الدین محمد بن صدقه نوشته وی را «بالشیخ الامام توصیف کرده است». شمس الدین عاملی شهید اول در کتاب اجازات خود که برای زین الدین علی بن الخازن نوشته از صدوق تعبیر کرده: «بالامام بن الامام- الصدوق».

شیخ بهاء الدین عاملی در یکی از مؤلفات خود نوشته که یکی از من پرسید که صدوق بالاتر است یا زکریا بن آدم، گوید گفتم: زکریا بن آدم برتر است، زیرا صدوق را دانایان رجال توثیق نکرده اند لیک زکریا بن آدم را در کتب رجال توثیق کرده اند، جلالت او و قرب وی را نزد پیشوایان بیان کرده اند و گفته اند که زکریا بن آدم با امام علی بن موسی الرضا هم کجاوه شدند و به مکه رفتند و این نیز نهایت جلالت اوست. پس مدتی گذشت شبی صدوق رضی اللّه عنه را در خواب دیدم و بر او درود کرد دیدم از من اعراض کرد پس از مدتی مکالمات پرسیدم که سبب اعراض تو از من چیست؟ او در جواب گفت که از کجا بر تو معلوم شد که زکریا بن آدم بر من ترجیح دارد؟

توثیق نکردن دانایان رجال صدوق را دلالت ندارد بر تأمل آنان در توثیق او چونکه غالبا بنای قدماء رجال بر توثیق مشائخ اجازه نبوده و به کسانی که اشتهار دارند، چنانکه علی بن ابراهیم از مشائخ اجازه کلینی ست و علی اجازه دارد از پدرش

ابراهیم بن هاشم قمی و ابراهیم را ارباب رجال توثیق نکرده اند از اینروی طبقه سابق از دانایان خبریرا که در رواتش ابراهیم بن هاشم بود حسن می دانسته اند، لیک اقوی وثاقا از متأخرین آن خبر صحیح است به جهت آنکه ابراهیم از مشائخ اجازه است و همین اندازه در توثیق کافی ست، اضافه بر آن در علی پسر وی جای محل تأمل نیست چه اعتماد بر پدر خود کرده، علاوه کلینی اعتماد بر او داشته و بکثرت روایت از او کرده و اینکه ابراهیم بن هاشم معتمد قمیان است همین اندازه در توثیق او بسنده است زیرا گفته اند که قمیان نهایت احتیاط را در روایات داشته اند تا اندازه یی که هرگاه راوی از ضعفاء بود و روایات مراسیل نقل می کرد او را از قم بیرون می کردند و نیز هرگاه می دانستند که وی در حق پیشوایان غلو می کند او را از قم بیرون می کردند پس اعتماد قمیان کافی ست. همچنین صدوق از مشائخ اجازه و معتمد قمیان بوده است.

صدوق چنانکه ستایشگرانی دارد نکوهش گویانی نیز داشته از آن جمله در بیست سال قبل کتابی

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 9

دیده بودم از کسی گویا بنام علی قصیمی یا عبد اللّه درست در نظرم نیست در این کتاب اعتراضات بسیاری بر آراء صدوق وارد ساخته و از صدوق در آنجا تعبیر به ابن مابویه به جای ابن بابویه و کذوب به جای صدوق کرده و نیز یکی از نویسندگان شیخ نشینان خلیج فارس وقتی اعتراضاتی بر صدوق کرده بود و او را کذوب گفته و از متأخرین چنانکه از شیخ بهاء الدین عاملی نقل کرده اند می گویند چون صدوق گفته بود هرگاه عمر

من وفا کند کتابی در سهو النبی خواهم نگاشت (لابد سهو در عرفیات باشد) چون شیخ بهاء الدین این عبارت را دید گفته بود: ستایش خدایرا که عمر او را قطع کرد و او را کامیاب نساخت که چنان کتابی بنگارد و شیخ احمد احسایی چون این مسأله را دیده بود گفته بود صدوق در این مسأله کذوب است. و بسیاری دیگر از امثال این گونه اشخاص.

جواب از این اعتراضات آن ست که خواننده البته نباید انتظار داشته باشد که همه مردم جهان از افکار و آراء کسی تمجید کنند چونکه همه مردم جهان از خدای جهان خشنودی ندارند چه بسیار کسان که از خدا و حکمت و آفرینش وی نکوهش کرده اند این دلیل نمی شود که خدا برخلاف حکمت کاری کرده باشد. هرگاه مردم از خدا راضی نباشند چگونه انتظار باید داشت که از صدوق راضی باشند؟. کسانی که وی را کذوب گفته اند هرگاه از این جهت باشد که چون مخالف اعتقادات ایشان چیزی گفته یا نوشته باید قبول کنند که هرگاه صدوق نیز زنده بود و اعتقادات ایشان را مخالف اعتقاد خود می دید آیا به او حق می دادند او نیز ایشان را کذوب گوید یا نه؟

هرگاه حق می دادند تحقیقا مردمانی احمق بوده اند که کاری انجام دهند و خود نیز اعتراف به حماقت خود کرده باشند و هرگاه اجازه نمی دادند کسی به آراء ایشان و شخص ایشان توهین روا دارد چرا در حق دیگران چنین اعتقادی باید داشته باشند؟!.

شیخ علی بن هلال جزائری در اجازه یی که برای شیخ علی عاملی مشهور به محقق کرکی نوشته از وی تعبیر: «بالشیخ الصدوق الحافظ» کرده. شیخ علی عاملی محقق کرکی

در اجازه خود که برای شیخ ابراهیم میسی نوشته، از صدوق تعبیر کرده: «بالشیخ الامام الفقیه المحدث الرحله، امام عصره». و در اجازه خود که برای شیخ حسین بن شمس الدین نوشته گفته: «الشیخ- الامام الثقه الصدوق المحدث الحافظ». و در اجازه خود که برای شیخ صفی الدین عیسی گفته:

«الشیخ الحافظ المحدث الرحله المصنف الکنز الثقه الصدوق». و شیخ ابراهیم قطیفی در اجازه خود که برای شمس الدین محمد بن ترکی نوشته گفته: «الشیخ الصدوق الحافظ». زین الدین

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 10

عاملی معروف به شهید ثانی در اجازه خود که برای شیخ حسین بن عبد الصمد عاملی پدر شیخ بهاء الدین نوشته گفته: «الشیخ الامام العالم الفقیه الصدوق». شیخ حسن مؤلف معالم در اجازه خود که برای سید نجم الدین نوشته گفته: «الشیخ الامام الصدوق الفقیه».

شیخ حسین بن عبد الصمد عاملی در کتاب وصول الأخیار الی أصول الأخبار از صدوق چنین تعبیر کرده: «الشیخ الجلیل النبیل و کان هذا الشیخ جلیل القدر، عظیم المنزله فی الخاصه و العامه.

حافظا للاحادیث، بصیرا بالفقه و الرجال و العلوم العقلیه و النقلیه، ناقدا للاخبار، شیخ الفرقه الناجیه، فقیهها و وجهها بخراسان و العراق، لم یر فی عصره مثله فی حفظه و کثره علمه، ورد بغداد سنه خمس و خمسین و ثلاثمائه، و سمع منه شیوخ الطائفه و هو حدث السن». و شیخ بهاء الدین عاملی در کتاب الدرایه گفته: رئیس المحدثین، حجه الاسلام و در اجازه خود که برای صفی الدین محمد قمی نوشته گفته: «رئیس المحدثین الصدوق» و سید محمد باقر داماد و در حق وی گفته:

«الصدوق بن الصدوق، عروه الاسلام».

یا 306 هجری در شهرستان قم بود بعدا در ری ساکن شد و در همانجا درگذشت و گور وی در آنجا مشهور است. نگارنده مکرر آنرا دیدار کرده. مشائخ وی در روایت و درایت بسیارند تا دویست و سیصد می رسند. این مشائخ را در کتابهای خود: من لا یخصره الفقیه، و کتاب آمالی، و کتاب توحید، و کتاب ثواب الاعمال، و کتاب علل الشرائع، و کتاب عیون الاخبار، و کتاب کمال الدین، و کتاب معانی الاخبار، و کتاب خصال و غیر اینها کرده و ایشان از این قرارند:

1- أبو اسحاق ابراهیم بن محمد بن حمزه بن عمار الحافظ 2 أبو الحسن ابراهیم بن هارون الهیتی 3 أبو منصور أحمد بن ابراهیم بن بکر الخوزی 4 أحمد بن ابراهیم بن الولید السلمی 5 أحمد بن ابراهیم بن اسحاق 6 أحمد بن أبی جعفر البیهقی 7- أبو الحسن أحمد بن ثابت الدوالیبی 8 أحمد بن الحسن العطار 9 أحمد بن الحسن القطان 10 أبو علی أحمد بن الحسن بن علی عبدربه- القطان 11 أبو نصر أحمد بن الحسین بن أحمد بن عبد الضبی المروانی النیسابوری 12 أبو حامد أحمد بن الحسین بن الحسن بن علی الحاکم 13 أبو العباس أحمد بن الحسن بن عبد اللّه بن محمد بن مهران الأزدی- الآبی العروضی 14 أحمد بن زیاد بن جعفر الهمدانی 15 أحمد بن ابراهیم بن هاشم القمی 16 أبو حامد

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 11

أحمد بن علی بن الحسین الثعالبی 17 أحمد بن قارون القائنی 18 أحمد بن محمد بن ابراهیم العجلی 19 أبو علی أحمد بن محمد بن أحمد بن ابراهیم الهرمزی البیهقی 20 أبو

العباس أحمد بن محمد بن أحمد بن الحسین الحاکم رضی اللّه عنه 21 أحمد بن محمد بن أحمد السنانی المکتب 22 أبو الحسن (الحسین خ) أحمد بن محمد بن أحمد بن غالب الأنماطی 23 أحمد بن محمد بن اسحاق الدینوری- القاضی 24 أحمد بن محمد بن اسحاق المعاذی 25 أحمد بن محمد الأسدی 26 أبو الحسن أحمد بن محمد بن الحسین البزاز النیسابوری 27 احمد بن محمد بن حمدان المکتب 28 أبو عبد اللّه احمد بن محمد الخلیلی 29 احمد بن محمد بن رزمه القزوینی 30 أبو الحسن أحمد بن محمد بن الصقر الصائغ- العدل شیخ لاهل الری 31 أحمد بن محمد بن عبد الرحمان المروزی المقری ء الحاکم 32 أحمد بن محمد العلوی 33 أبو الحسن أحمد بن محمد بن عیسی بن احمد بن عیسی بن علی بن الحسین (بن علی بن الحسین) بن علی بن أبی طالب (ع) 34 أحمد بن محمد بن الهیثم العجلی 35 أحمد بن محمد بن یحیی العطار الاشعری القمی 36 أبو الفرج أحمد بن المطهر بن نفیس المعری الفقیه 37 أحمد بن هارون الفامی 38 أحمد بن یحیی المکتب 39 اسحاق بن عیسی 40 أبو معمر اسماعیل بن ابراهیم بن معمر 41 اسماعیل بن حکیم العسکری 42 اسماعیل بن علی بن رزین 43 اسماعیل بن منصور بن أحمد القصار 44 الحاکم أبو محمد بکر بن علی بن محمد بن الفضل الحنفی الشاشی 45 أبو الفضل تمیم بن عبد اللّه بن تمیم القرشی الحیری 46 أبو محمد جعفر بن أحمد بن علی، الفقیه المروزی ثم الایلاقی مؤلف المسلسلات و نوادر الاثر و الغایات 47 جعفر بن الحسین 48 جعفر بن

زید بن علی بن الحسین 49 جعفر بن علی بن الحسین 50 جعفر بن علی بن الحسین بن علی بن عبد اللّه بن المغیره الکوفی 51 جعفر بن محمد بن شاذان، عن أبیه، عن الفضل بن شاذان 52 جعفر بن محمد بن مسرور 53 أبو القاسم جعفر بن محمد بن موسی بن قولویه القمی 54 أبو محمد جعفر بن نعیم بن شاذان الحاکم النیسابوری 55- الحسن بن ابراهیم بن هاشم 56 ألحسن بن أبی علی أحمد بن ادریس الاشعری القمی 57 الحسن بن أحمد بن الخلیل بن أحمد 58 أبو محمد الحسن بن أحمد المکتب 59 أبو محمد، الحسن بن حمزه بن علی بن عبد اللّه بن محمد بن الحسن بن الحسین بن علی بن أبی طالب 60 أبو أحمد الحسن بن عبد اللّه بن سعید بن الحسن بن اسماعیل بن حکیم العسکری 61 الحسن بن علی بن أحمد الصائغ 62 الحسن بن علی السکونی 63 أبو محمد الحسن بن علی بن شعیب الجوهری 64 أبو علی الحسن بن علی بن محمد بن علی بن عمرو العطار 65 الحسن بن محمد بن سعید الهاشمی الکوفی 66 أبو القاسم الحسن بن محمد السکونی المذکر الکوفی، 67 أبو محمد الحسن بن محمد بن یحیی بن الحسن بن جعفر بن عبید اللّه بن الحسین بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب (ع) 68 الحسن بن یحیی بن

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 12

ضریس البجلی 69 الحسین بن ابراهیم بن أحمد بن هشام المکتب 70 الحسین بن ابراهیم بن بابویه 71 الحسین بن ابراهیم بن ناتانه 72 الحسین بن أحمد بن ادریس 73 أبو عبد اللّه

الحسین بن أحمد بن محمد بن أحمد (یحیی خ) الأشنانی الدارمی الفقیه العدل 74 أبو علی الحسین بن أحمد البیهقی- الحاکم 75 الحسین بن أحمد المالکی 76 أبو عبد اللّه الحسین بن أحمد بن محمد بن علی بن عبد اللّه بن جعفر بن محمد بن علی بن أبی طالب (ع) 77 أبو الطیب الحسین بن أحمد بن محمد الرازی 78 أبو عبد اللّه الحسین بن اسماعیل الکندی 79 الحسین بن عبد اللّه بن سعید بن الحسن بن اسماعیل بن حکیم العسکری 80 الحسین بن علی بن أحمد الصائغ- تقدم فی الحسن- أبو محمد الحسین بن علی بن شعیب الجوهری- تقدم فی الحسن- 81 الحسین بن علی الصوفی 82 الحسین بن علی بن محمد القمی المروف بأبی علی البغدادی 83 أبو عبد اللّه الحسین بن محمد الاشنانی الرازی العدل.

84 الحسین بن محمد بن سعید الهاشمی 85 الحسین بن موسی 86 أبو عبد اللّه الحسین بن یحیی بن ضریس البجلی 87 حمزه بن محمد بن أحمد بن جعفر بن محمد بن زید بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب (ع) 88 خفر بن محمد بن مسروق 89 القاضی أبو سعید الخلیل بن أحمد السجزی 90 أبو یوسف رافع بن عبد اللّه بن عبد الملک 91 سعد بن عبد اللّه، و هو غیر الجلیل المعروف 92 سلیمان بن أحمد بن أیوب اللخمی 93 أبو الحسن صالح بن شعیب الطالقانی 94 صالح بن عیسی بن أحمد بن محمد العجلی 95 طاهر بن محمد بن یونس بن حیاه أبو الحسن الفقیه 96 الحاکم عبد الحمید- بن عبد الرحمان الحسین النیسابوری الفقیه 97 عبد الرحمان بن محمد بن حامد

البلخی 98- عبد الرحمان بن محمد بن خالد البرقی 99 أبو أحد عبد الصمد بن شهید الانصاری 100 أبو القاسم عبد اللّه بن أحمد الفقیه 101 أبو محمد عبد اللّه بن حامد 102 أبو الهیثم بن عبد اللّه محمد بن 103 أبو القاسم عبد اللّه بن محمد الصائغ 104 عبد اللّه بن محمد بن عبد الوهاب القرشی الاصفهانی 105 عبد اللّه بن محمد بن عبد الوهاب بن نصر بن عبد الوهاب بن عطاء بن واصل السجزی 106 عبد اللّه بن نضر بن سمعان التمیمی الخرقانی 107 عبد الواحد بن محمد بن عبدوس العطار النیسابوری 108 أبو محمد عبدوس بن علی بن العباس الجرجانی 109 أبو القاسم عتاب بن محمد بن عتاب الورامینی الحافظ 110 علی بن ابراهیم بن اسحاق الطالقانی 111 علی بن ابراهیم الرازی 112 أبو الخیر (أبو الحسن خ) علی بن أحمد النسابه 113 أبو الحسین علی بن أحمد بن جوانبخت الجیرفتی النسابه 114 علی بن أحمد الرازی 115 علی بن أحمد بن عبد اللّه بن أحمد بن محمد بن خالد البرقی 116 علی بن أحمد بن متیل 116 علی بن أحمد بن محمد 117 علی بن أحمد بن محمد بن

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 13

اسماعیل البرمکی 118 علی بن أحمد بن عمران التباق 119 علی بن أحمد بن محمد بن عمران الدقاق 120 علی بن أحمد بن مهزیار 121 علی بن أحمد بن موسی الدقاق 122 علی بن أحمد بن موسی بن ابراهیم بن محمد بن عبد اللّه بن جعفر الصادق (ع) 123 علی بن البندار 124 أبو الحسن علی بن ثابت- الدوالیبی 125 علی بن حاتم القزوینی فی ما

کتب الیه 126 علی بن حبش بن قونی 127 علی بن الحسن بن علی بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب (ع) 128 علی بن الحسن بن الفرج المؤذن أبو الحسن 129 علی بن الحسن القزوینی 130 علی بن الحسین البرقی 131 علی بن الحسین بن سفیان بن یعقوب بن الحارث بن ابراهیم الهمدانی 132 علی بن الحسین بن شاذویه 133 علی بن الحسین بن الصلت 134 علی بن الحسین بن موسی بن بابویه القمی ابو الحسن والده 135 علی بن سهل 136 علی بن عبد الرزاق الوراق 137 أبو الحسن علی بن عبد اللّه بن أحمد الاصفهانی الاسواری- المذکر 138 أبو الحسن علی بن عبد اللّه بن أحمد بن بابویه المذکر 139 علی بن عبد اللّه بن الوصیف- الناشی الصغیر 140 علی بن عبد اللّه الوراق 141 أبو الحسن علی بن عیسی المجاور 142 علی بن الفضل بن العباس البغدادی المعروف بأبی الحسن الخیوطی شیخ لاصحاب الحدیث 143 علی بن محمد بن عبد اللّه الوراق الرازی 144 أبو الحسن علی بن محمد بن الحسن القزوینی المعروف بابن مقبره 145 علی بن محمد بن عصام 146 أبو الحسن علی بن محمد بن عمرو العطار 147 علی بن محمد بن موسی الدقاق 148 أبو الحسن علی بن محمد بن مهرویه القزوینی 149 الشریف أبو الحسن علی بن موسی بن أحمد بن ابراهیم بن محمد بن عبید اللّه بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب (ع) 150 علی بن هبه اللّه الوراق 151 أبو محمد عمار بن الحسین بن یحیی الاسروشی 152 عمار بن اسحاق

الاشتر 153 أبو القاسم غیاث بن محمد الحافظ 154 أبو العباس الفضل بن الفضل بن العباس الکندی الهمدانی 155 أبو سعید الفضل بن محمد بن اسحاق المذکور النیسابوری 156 أبو أحمد القاسم بن محمد بن أحمد بن عبدویه الزاهد السراج الهمدانی 157 محمد بن ابراهیم بن أحمد بن یونس اللیشی 158 أبو الحسین محمد بن ابراهیم بن اسحاق الفارسی الغرائمی 159- ابو العباس محمد بن ابراهیم بن اسحاق المکتب الطالقانی 160 أبو محمد محمد بن أبی عبد اللّه الشافعی الفرغانی 161 أبو جعفر محمد بن أبی القاسم بن محمد الفضل التمیمی الهروی 162- محمد بن أحمد بن ابراهیم بن أحمد المعاذی 163 أبو واسع محمد بن أحمد بن اسحاق النیسابوری 164 أبو الفضل محمد بن أحمد بن اسماعیل السلیطی النیسابوری 165 أبو نصر محمد بن أحمد بن تمیم السرخسی الفقیه 166 محمد بن أحمد البغدادی الوراق 167 محمد بن أحمد بن الحسین بن یوسف

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 14

البغدادی الوراق 168 محمد بن أحمد السنانی المکتب 169 محمد بن أحمد الشیبانی المکتب 170 محمد بن أحمد الصیرفی کان من اصحاب الحدیث 171 أبو الحسن محمد بن أحمد بن علی بن أسد الاسدی المعروف بابن جراده البردعی 172 محمد بن أحمد العثانی 173 محمد بن أحمد أبو- عبد اللّه القضاعی 174 شریف الدین الصدوق أبو علی محمد بن أحمد بن محمد بن زراره (زیاده خ) بن عبد اللّه بن الحسن بن الحسین بن علی بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب (ع) 175 أبو علی محمد بن أحمد بن محمد بن یحیی العطار المعاذی النیسابوری 176 محمد بن أحمد بن یحیی العطار

177- محمد بن أحمد بن یونس المعانی 178 محمد بن اسحاق بن أحمد اللیثی 179 محمد بن بکران النقاش 180 محمد بن بکر بن علی بن محمد بن المفضل الحنفی 181 أبو أحمد محمد بن جعفر البنداری الفرغانی الشافعی الفقیه 182 محمد بن جعفر بن الحسن البغداذی 183 محمد بن جعفر بن محمد الخزاعی 184 محمد بن حسان 185 محمد بن الحسن بن أبان 186 أبو نصر محمد بن الحسن بن ابراهیم الکرخی الکاتب 187 محمد بن الحسن بن أحمد بن الولید القمی ابو جعفر 188 الشریف أبو عبد اللّه محمد بن الحسن بن اسحاق بن الحسن بن الحسین بن اسحاق بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب (ع) المعروف بنعمه 189 محمد بن الحسن بن سعید- الهاشمی الکوفی 190 محمد بن الحسن بن علی بن فضال 191 الشیخ نجم الدین أبو سعید محمد بن الحسن بن علی بن محمد بن أحمد بن علی بن الصلت القمی 192 محمد بن الحسن بن عمر 193 محمد بن الحسن بن متیل 194 محمد بن الحسین 195 أبو نصر محمد بن الحسین بن الحسن الدیلمی الجوهری 196 محمد بن خالد السنانی 197 أبو الحسن محمد بن سعید بن عزیز السمرقندی الفقیه 198 أبو- عبد اللّه محمد بن شاذان بن أحمد بن عثمان البرواذی 199 أبو جعفر محمد بن عبد اللّه بن طیفور الدامغانی الواعظ 200 أبو جعفر محمد بن علی بن أحمد بن بزرج بن عبد اللّه بن منصور بن یونس بزرج صاحب الصادق (ع) 201 محمد بن علی بن احمد بن محمد 202 محمد بن علی الاسترابادی 203 محمد

بن جعفر بن أسد الأسدی 204 أبو بکر محمد بن علی بن اسماعیل 205 أبو جعفر محمد بن علی بن الاسود 206 محمد بن علی بن بشار القزوینی 207 أبو الحسن محمد بن علی الشاه الفقیه المرو الروذی 208 محمد بن علی بن شیبان القزوینی 209 محمد بن علی بن الفضل الکوفی 210 محمد بن علی القزوینی 211 محمد بن علی ماجیلویه القمی 212 أبو بکر محمد بن علی بن محمد بن حاتم النوفلی الکرمانی 213 محمد بن علی بن مشاط 214 محمد بن علی بن متیل 215 محمد بن علی الموصلی 216 محمد بن علی بن مهرویه 217 أبو جعفر محمد بن علی بن نصر البخاری

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 15

المقری ء 218 محمد بن علی بن هاشم 219 أبو الحسن محمد بن عمرو بن علی بن عبد اللّه بن البصری 220 أبو بکر محمد بن عمر بن عثمان بن الفضل العقیلی الفقیه 221 محمد بن عمر بن محمد بن سالم بن البراء بن بسره بن سیار أبو بکر التمیمی المعروف بابن الجعابی 222 محمد بن الفضل بن زیدویه الجلاب الهمدانی 223 محمد بن الفضل بن محمد بن اسحاق المذکر النیسابوری المعروف بأبی سعید المعلم 224 محمد بن القاسم المفسر المعروف بأبی الحسن الجرجانی 225 محمد بن أبی القاسم الاستراباذی 226 أبو جعفر محمد بن محمد الخزاعی 227 محمد بن محمد بن عصام الکلینی 228 محمد بن محمد بن غالب الشافعی 229 أبو الفرج محمد بن المظفر بن نفیس المصری الفقیه 230 محمد بن موسی البرقی 231 محمد بن موسی بن المتوکل 232 أبو الحسین محمد بن هارون الزنجانی 233 محمد بن یعقوب

الکلینی 234 محمد بن یحیی بن عمران الأشعری 235 محمد بن یوسف بن علی 236 أبو طالب المظفر بن جعفر بن محمد بن عبد اللّه بن محمد بن عمر بن علی أبی طالب (ع) 237 یحیی بن أحمد بن ادریس 238 أبو ذر یحیی بن زید بن العباس بن الولید البزاز 239 یعقوب بن یوسف بن یعقوب الفقیه شیخ لأهل الری 240 أبو أحمد هانی بن محمد بن محمود العبدی 241 أبو أحمد بن الحسین بن أحمد بن حمویه بن عبد النیسابوری الوراق 242 أبو جعفر المروزی 243 أبو الحسن بن أحمد بن محمد بن أحمد بن غالب 244 أبو الحسن بن علی بن محمد بن خشاب 245 أبو الحسن بن یونس 246 أبو سهل بن نوبخت 247 أبو عبد اللّه بن حامد 248 أبو محمد بن جوز بن البشری (خورویه التستری خ) 249 أبو محمد الوجبائی 250 الحسن بن محمد بن سعید الهشامی 251 الحسین بن علی بن أحمد و هو غیر الصائغ 252 الحسین بن الحسن بن محمد.

جعفر بن أحمد المریسی 6 أبو الحسن جعفر بن الحسن بن حسکه القمی 7 أبو محمد الحسن بن

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 16

أحمد بن محمد بن الهیثم العجلی الرازی مجاور کوفه مؤلف الجامع فی الحدیث 8 الحسن بن الحسین بن علی بن بابویه 9 الحسن بن عنبس بن مسعود بن سالم محمد بن شریک أبو محمد المرافقی 10 أبو علی الحسن بن محمد بن الحسن الشیبانی القمی مؤلف تاریخ قم 11 أبو عبد اللّه بن ابراهیم الغضائری 12 أبو عبد اللّه الحسین بن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه القمی برادر صدوق 13 عبد الصمد بن محمد التمیمی 14 علی بن أحمد بن العباس النجاشی پدر نجاشی 15 السید أبو البرکات علی بن الحسین الجوزی الحلی الحسینی 16 السید المرتضی علم الهدی ذو المجدین أبو القاسم علی بن الحسین بن موسی 17 أبو القاسم علی بن محمد بن علی الخزاز 18 أبو القاسم علی بن محمد المقری 19 محمد بن أحمد بن العباس بن الفاخر الدرویشی 20 أبو بکر محمد بن أحمد بن علی 21- أبو الحسن محمد بن أحمد بن علی بن الحسن بن شاذان القمی، پسر خواهر أبی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه 22 محمد بن جعفر بن محمد القصار الرازی أبو جعفر 23 محمد بن الحسن بن اسحاق بن الحسن بن الحسین بن اسحاق بن موسی بن جعفر (ع) أبو عبد اللّه المعروف بنعمه 24- أبو زکریا محمد بن سلیمان الحمرانی 25 محمد بن طلحه بن محمد النعالی البغداذی از مشائخ خطیب بغداذی 26 أبو عبد اللّه محمد بن محمد النعمان المفید 27 أبو محمد هارون بن موسی

التلعکبری.

27 کتاب التمیم 28 کتاب الاغسال 29 کتاب الحیض. و النفاس 30 کتاب نوادر الوضوء 31 کتاب فضائل الصلاه 32 کتاب فرائض الصلاه 33 کتاب فضل المساجد 34 کتاب مواقیت الصلاه 35 کتاب فقه الطهاره 36 کتاب الجمعه و الجماعه 37 کتاب السهو 38- کتاب الصلوات سوی الخمس 39 کتاب نوادر الصلاه 40 کتاب الزکاه 41 کتاب الخمس 42 کتاب کتاب حق الحداد 43 کتاب الجزیه 44 کتاب فضل المعروف 45 کتاب فضل الصدقه 46 کتاب الصوم 47 کتاب الفطره 48 کتاب الاعتکاف 49 کتاب جامع الحج 50 کتاب جامع علل الحج 51 کتاب جامع نوادر الحج 25 کتاب زیارات قبور الائمه 53 کتاب النکاح 54 کتاب الوصایا 55 کتاب الوقف 56 کتاب الصدقه و النحل و الهبه 57 کتاب السکنی و العمری 58 کتاب الحدود 59 کتاب الدیات 60 کتاب المعائش و المکاسب 61 کتاب التجارات 62 کتاب العتق و التدبیر و المکاتبه 63 کتاب القضاء و الاحکام 64 کتاب اللقاء و السلام 65 کتاب صفات الشیعه 66 کتاب اللعان 67 کتاب الاستسقاء 68 کتاب فی زیاره موسی و محمد 69 کتاب جامع زیاره الرضا 70- کتاب تحریم الفقاع 71 کتاب المتعه 72 کتاب الرجعه 73 کتاب الشعر 74 کتاب معانی الاخبار 75 کتاب السلطان 76 کتاب مصادقه الاخوان 77 کتاب فضائل جعفر الطیار 78 کتاب فضائل- العلویه 79 کتاب الملاهی 80 کتاب السفر 81 کتاب فی عبد المطلب و عبد اللّه و أبی طالب 82- کتاب فی زید بن علی 83 کتاب الفوائد 84 کتاب الابانه 85 کتاب الهدایه 86 کتاب الضیافه 87 کتاب التأریخ 88 کتاب علامات آخر الزمان 89 کتاب فضل

الحسن و الحسین 90 کتاب فی شهر رمضان 91 جواب رساله وردت فی شهر رمضان 92 کتاب المصابیح 93 کتاب المصباح- الاول ذکر من روی عن النبی من الرجال 94 کتاب المصباح الثانی ذکر من روی عن النبی من النساء 95 کتاب المصباح الثالث ذکر من روی عن علی 96 کتاب المصباح الرابع ذکر من روی عن فاطمه 97 کتاب المصباح الخامس ذکر من روی عن ابی محمد الحسن بن علی 98 کتاب المصباح السابع ذکر من روی عن علی بن الحسین 99 کتاب المصباح الثامن ذکر من روی عن ابی جعفر محمد بن علی

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 18

100 کتاب المصباح التاسع ذکر من روی عن أبی عبد اللّه الصادق 101 کتاب المصباح العاشر ذکر من روی عن موسی بن جعفر 102 کتاب المصباح الحادی عشر ذکر من روی عن أبی الحسن الرضا 103 کتاب المصباح الثانی عشر ذکر من روی عن ابی جعفر الثانی 104 کتاب المصباح الثالث عشر ذکر من روی عن أبی الحسن علی بن محمد 105 کتاب المصباح الرابع عشر ذکر من روی عن أبی محمد الحسن بن علی 106 کتاب المصباح الخامس عشر ذکر الرجال الذین خرجت الیهم التوقیعات 107 کتاب المواعظ 108 کتاب الرجال المختار بن من أصحاب النبی 109 کتاب زهد النبی 110 کتاب زهد علی 111 کتاب زهد فاطمه 112 کتاب زهد الحسن 113 کتاب زهد الحسین 114- کتاب زهد علی بن الحسین 115 کتاب زهد أبی جعفر 116 کتاب زهد الصادق 117 کتاب زهد أبی ابراهیم 118 کتاب زهد الرضا 119 کتاب زهد أبی جعفر الثانی 120 کتاب زهد أبی الحسن علی بن

محمد 121 کتاب زهد أبی محمد الحسن بن علی 122 کتاب اوصاف النبی 123 کتاب دلائل الائمه و معجزاتهم 124 کتاب الروضه 125 کتاب نوادر الفضائل 126 کتاب المحافل 127 کتاب امتحان المجالس 128 کتاب غریب حدیث النبی و علی 129 کتاب الخصال 120 کتاب مختصر تفسیر القرآن 131 کتاب أخبار سلمان و زهده و فضائله 132 کتاب أخبار أبی ذر و فضائله 133 کتاب التقیه حذو النعل و بالنعل 134 کتاب نوادر الطب 135 کتاب جوابات مسائل الوارده علیه من واسط 126 کتاب الطوائف 137 کتاب جوابات مسائل الوارده من قزوین 138 کتاب جوابات مسائل وردت من مصر 139 کتاب جوابات مسائل وردت من البصره 140 کتاب جوابات مسائل وردت من الکوفه 141 کتاب جواب مسأله وردت علیه من المدائن فی الطلاق 142 کتاب العلل غیر مبوب 143 کتاب فیه ذکر من لقبه من أصحاب الحدیث و عن کل واحد منهم حدیث ذکر المجلس الذی جری له بین یدی رکن الدوله 144 کتاب ذکر مجلس آخر 145 کتاب ذکر مجلس ثالث 146 کتاب ذکر مجلس رابع 147 کتاب ذکر مجلس خامس 148 کتاب الحذاو الخف 149 کتاب الخاتم 150- کتاب علل الوضوء 151 کتاب الشوری 152 کتاب اللباس 153 کتاب المسائل 154 کتاب الخطاب 155 کتاب فضل العلم 156 کتاب الموالات 157 کتاب مسائل الوضوء 158 کتاب مسائل الصلاه 159 کتاب مسائل الزکاه 160 کتاب مسائل الخمس 161 کتاب مسائل الوصایا 162 کتاب مسائل المواریث 163 کتاب مسائل الوقف 164 کتاب مسائل النکاح ثلاثه عشر کتابا 165 کتاب مسائل- الحج 166 کتاب مسائل العقیقه 167 کتاب مسائل رضاع 168 کتاب مسائل الطلاق 169 کتاب

مسائل الدیات 170 کتاب مسائل الحدود 171 کتاب ابطال الغلو و التقصیر 172 کتاب السر المکتوم

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 19

الی الوقت المعلوم 173 کتاب المختار بن أبی عبیده 174 کتاب الناسخ و المنسوخ 175 کتاب جواب مسأله نیسابور 176 کتاب رسالته الی أبی محمد الفارسی فی شهر رمضان 187 کتاب ثان الی أهل بغداذ فی معنی شهر رمضان 178 کتاب ابطال الاختیارات و اثبات النص 179 کتاب المعرفه بالرجال البرقی 180 کتاب مولد علی 181 کتاب مصباح المصلی 182 کتاب مولد فاطمه 183- کتاب الجمل 184 کتاب تفسیر القرآن 185 کتاب جامع اخبار عبد العظیم بن الحسنی 186 کتاب تفسیر قصیده فی اهل البیت.

آیا کسی هست که برای ما شفاعت و میانجی گری کند؟. یا دوباره به جهان باز گردانده شویم تا کارهایی غیر از آنچه کرده بودیم به جای آوریم؟. چنین کسان خود را دچار زیانکاری کرده اند. و بتهای ایشان نیز که شرکت با خدا را به آنان افترا زده بودند، از ایشان گم شده اند.

و نیز در قرآن گفته: در دوزخ مشرکان به بتهای خود می گویند: سوگند به خدا در مساوی گرفتن شما با پروردگار جهان جز در گمراهی آشکاری نبودیم ما را گناهکاران گمراه کردند.

در حالی که برای ما میانجی گری و دوست دلسوزی نیست. ما روز رستاخیز را باور نمی کردیم تا آنکه مرگ ما را فرو گرفت. هرگاه فرشتگان و پیامبران و نیکوان در قیامت برای ایشان میانجی گری

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 20

کنند البته شفاعت آنان سودی نمی دهد.

ای پیامبر با قرآن کسانی را که از حشر به سوی خدا می ترسند برسان و چون برای ایشان جزا و یاری و شفیعی نخواهد بود. واده کسانی را که دین خود را بازیچه ساخته بودند و به زندگی جهان فریب خورده بودند. تو با قرآن برای ایشان یادآوری کن تا کسی به سبب گناه های خود نابود نگردد. زیرا برای او جز خدا یاری و شفیعی نخواهد بود. روزی که قیامت می شود گناهکاران خاموش و ناامید هستند و برای آنان از شریکانی که به خدا نسبت داده بودند شفیعانی پیدا نمی شود. به ایشان کافر گردند. آیا جز خدا برای خود شفیعانی ساختند؟ به ایشان بگوی از آنان چیزی برای شما ساخته نیست. زیرا آنها خردمند نیستند. پس چگونه میانجی گری کنند؟ .... شفاعت ویژه خدایست که دارای آسمانها و زمین است.

و همه به سوی او می گرایند.

بپرهیزید از روزی که کسی برای کسی نمی تواند چیزی بپردازد و از او فدایی پذیرفته نخواهد شد و برای او میانجی گری سودی ندارد. به ایشان یاری نخواهد کرد. ای کسانی که به خدا گرویدید از آنچه بر شما روزی کرده ایم پیش از آنکه روزی که در آن فروش و یاری و میانجی گری آنها چیزی از من دور نسازد و نتواند مرا رهایی دهد؟. چه اندازه فرشتگان که در آسمانها هستند در حالی که میانجی گری ایشان چیزی را دور نسازد. تمام این آیات ثابت می کند که شفاعت کسی نزد خدا پذیرفته نیست. هرچند آیات دیگریست که شفاعت را به شرط رضایت خدا می رساند.

دیگر اثبات علم غیب است برای پیشوایان در صورتی که خدا برای پیامبران خود آنرا مسلم نداشته. چنانکه قرآن کریم گفته: دانش پنج چیز را خدا اختصاص به خود داده. خداست که می داند روز قیامت کی واقع می شود؟ می داند که آسمان کی می بارد؟ و می داند کی در ارحام مادران چیست؟. و کسی جز خدا نداند فردا چه خواهد کرد؟ و کسی جز خدا نداند در کدام زمین درگذرد؟. برخی از مردمان مدینه بر نفاق ثابت اند تو ایشان را نمی شناسی ما که خدا هستیم می شناسیم، و نیز گفته: تو ای پیامبر نمی دانی که علیین و سجین چیست؟. و نیز گفته: ای پیامبر به ایشان بگوی: من نمی دانم با من و با شما چه خواهد شد؟، من فقط پیرو وحی خدا هستم. و نیز گفته: به شما از دانش چیز اندکی داده شده. شأن نزول این آیه آن بود که از پیامبر پرسیدند، او جواب را مؤکول به رسیدن وحی کرد هرگاه

غیب دانستی و علم ما کان و ما یکون و کائن

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 21

داشت فورا پاسخ می داد. ناگزیر اثبات علم غیب تنها برای خداست و هرکس جز این گوید از دین اسلام و قرآن فهمی بیگانه است. و علی بن ابی طالب (ع) نیز در نهج البلاغه در خطبه 128 گفته: این پنج چیز را که خدا در قرآن گفته بود نه پیامبر می داند و نه وصی او.

و نیز از پیشوایان رسیده که هرچه از ما برای شما نقل کنند که برخلاف صریح قرآن کریم باشد آن از ما نیست و آنرا به دیوار بکوبید ناچار به دستور و فرمان همان پیشوایان باید این گونه اخبار و احادیثی که برخلاف صریح قرآن است به عرض جدار کوبید. و اضافه بر اینها این گونه اخبار دلالت بر غلو می کند و غلو برخلاف مصلحت دین خداست. در قرآن گفته: یا أَهْلَ الْکِتابِ لا تَغْلُوا فِی دِینِکُمْ. ای اهل کتاب در حق پیامبر خود عیسی (ع) تجاوز از حد مکنید. و نیز گفته:

اتَّخَذُوا أَحْبارَهُمْ وَ رُهْبانَهُمْ أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ. کافران احبار و رهبانان خود را به جای خدا گرفتند و این کار از ایشان شایسته نیست.

جواب از این اشکالات آن ست که صدوق در این کتاب خصال یا کتابهای دیگر خود هیچ گاه اظهار اعتقاد به این اخبار نکرده بلکه آنها را برای پژوهندگان روایت کرده و میزان و ملاک صحت و سقم آنها را به عهده خواننده دانا به اقسام احادیث نهاده. حال کسی برخلاف مقاصد او می فهمد تقصیر از او نیست. ممکن است کسی بگوید: چرا این گونه اخبار را که دلالت برخلاف ظاهر آیات قرآن

دارد نقل کرد تا سبب انحراف افکار گردد. جواب آن است که هرگاه بنا شود بر صدوق در این گونه موارد اشکال کرد اول بر قرآن کریم باید اشکال کرد که آیاتی در آن است که سبب گمراهی برخی شده و ایشان را معتقد به تجسم خدا گردانیده و نیز ممکن است کسی بگوید چرا خدا در قرآن خود چنین گفته است؟ جواب آن ست که قرآن به سبک و شیوه عرب تکلم کرده است و در بیانات عرب چنین بیانات مستعار و مجاز بسیار است، هرگاه چنین نمی گفت مردمان عرب قرآن را به سبک لسان عرب نمی شمردند و زیر بار بیانات آن نمی رفتند.

و نیز از غرائب فتاوای صدوق یکی آن ست که هرگاه کسی دستار بر سر نهد جائز نیست که بی تحت الحنک نماز گزارد، و نیز اول وقت نماز شام را استتار قرص تنها دانسته و این مذهب شیخ طوسی نیز هست که در کتاب مبسوط نقل کرده و نیز صدوق قنوت را در نماز پنج گانه واجب می داند و به ترک آن نماز را تباه می داند اما ابن ابی عقیل قنوت را در نماز جهریه واجب می داند، و نیز از جمله فتاوای صدوق اینست که صلوات را جزء تشهد نمی داند و در کتاب

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 22

من لا یحضره الفقیه دعاء تشهد و صورت آنرا بی صلوات نوشته، و نیز سهو را بر پیامبر و پیشوا جائز می داند و آنرا (انساء الرحمان) نام نهاده و ظاهرا سید نعمه اللّه جزائری را نیز همین مذهب است و صدوق گفته است: که استاد محمد بن الولید را نیز همین مذهب بود و اللّه اعلم.

در ایران افراد بسیاری بودند که اکثر در عداد فقهاء و محدثین اند یکی از این دودمان بنام منتجب الدین رساله یی در حالات این خانواده نگاشته که خلاصه آن از این قرار است:

1- ابو الحسن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه پدر شیخ صدوق که از فقهاء و محدثین بود، میلادش حدود 260 ه و مرگش در 229 ه و گورش در قم است.

2- أبو جعفر محمد بن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه معروف به شیخ صدوق مولود به 305 ه و متوفی به 381 ه که مفصلا در این مقدمه بیان شد.

3- حسن بن علی بن الحسین بن بابویه که در شمار زهاد و عباد بود و از فقه بی بهره.

4- أبو عبد اللّه حسین بن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه که در عداد فقهاء بود.

5- محمد بن موسی بن بابویه عم علی بن بابویه، چیزی از حالاتش در دست نیست.

6- الحسین بن الحسن بن موسی بن بابویه، گویند در شمار فقهای روزگار خود بود.

7- الحسن بن الحسین بن علی بن الحسین بن بابویه ثقه الدین در شما دانایان بود.

8- الحسین بن الحسن بن الحسین بن بابویه قمی گفته اند فضلاء بود.

9- عبد اللّه بن ثقه الدین الحسن بن الحسین بن بابویه قمی از سلار بن عبد اللّه روایت می کند.

10- أبو المفاخر هبه الدین ثقه الدین الحسن بن الحسین بن بابویه. منتجب الدین وی را در عداد و علماء گفته.

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 23

11- أبو المعالی سعد بن ثقه الدین الحسن بن الحسین بن بابویه گویند از فضلاء بود.

12- أبو جعفر محمد بن الحسن بن الحسین بن علی بن

الحسین بن موسی بن بابویه. طبری از وی در کتاب بشاره المصطفی روایت می کند.

13- أبو ابراهیم اسماعیل از خاندان آل بویه بود.

14- أبو طالب اسحاق برادر اسماعیل که از فرزندان محمد بن الحسن بن الحسین بن بابویه بوده اند.

15- نجم الدین علی بن محمد الحسن بن الحسین بن بابویه قمی ابو الحسن در عداد فقهاء بود.

16- بابویه بن سعد بن محمد بن الحسن بن الحسین بن علی بن بابویه. از شاگردان شمس- الاسلام الحسن بن الحسین بن بابویه بود.

17- شیرزاد بن محمد بن بابویه: منتجب الدین او را از دانایان گفته.

18- علی بن محمد بن حیدر بن بابویه، از ابن علی طوسی روایت می کند.

19- موفق أبو القاسم عبید اللّه بن الحسن بن بابویه قمی ساکن ری بود، بر پدر خود شمس الاسلام حسکا بن بابویه تفقه کرده بود.

20- منتجب الدین أبو الحسن علی بن عبید اللّه بن الحسن بن الحسین بن الحسین بن علی بن الحسین بن بابویه مؤلف کتاب فهرست در مشائخ معاصر طوسی متوفی 585 ه

21- قطب الدین محمد بن محمد بن أبی جعفر بن بابویه رازی بویهی از شاگردان علامه حلی بود، گفته اند از همین دودمان بود:

نگارنده در ایام تحصیل سلاسل اجازاتی از مشائخ خود گرفته بود از جمله سلسله سند احادیث که به شیخ صدوق می رسد. خواستم برای تیمن آنرا در این ترجمه نقل کنم ان شاء اللّه و هی هذه.

بنام خدا- مرتضی گیلانی در سال (1361 هجری) روایت کرد از استاد خود شیخ- ابراهیم بن اسماعیل مدرس اشکوری گذشته به سال (1362 هجری) و او از استاد خود شیخ- شعبان گیلانی گذشته به سال (1348 ه) و او از استاد خود

شیخ حبیب اللّه رشتی گذشته به سال

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 24

(1312 ه) و او از استاد خود شیخ محمد حسن اصفهانی نجفی مؤلف جواهر الکلام گذشته به سال (1466 ه) و او از استاد خود شیخ جعفر نجفی مؤلف کاشف الغطاء گذشته به سال (1228 ه) و او از استاد خود شیخ محمد باقر وحید بهبهانی گذشته به سال (1206 ه) و او از پدر خود شیخ محمد اکمل بهبهانی گذشته حدود سال (1150 ه) و او از استاد خود شیخ جمال الدین خوانساری گذشته به سال (1121 هجری) و او از استاد خود شیخ محمد باقر مجلسی اصفهانی گذشته به سال (1111 ه) و او از پدر خود شیخ محمد تقی مجلسی اصفهانی گذشته به سال (1070 ه) و او از استاد خود شیخ بهاء الدین محمد عاملی گذشته به سال (1031 ه) و او از پدر خود شیخ حسین بن عبد الصمد عاملی گذشته به سال (984 ه) و او از استاد خود شیخ زین الدین عاملی مشهور به شهید ثانی گذشته به سال (966 ه) و او استاد خود شیخ علی بن عبد العالی میسی گذشته به سال (933 ه) و او از استاد خود شیخ محمد بن داؤود بن المؤذن گذشته به سال (حدود 980 ه) و او از پدر خود شیخ شمس الدین محمد عاملی مشهور به شهید اول گذشته به سال (786 ه) و او از استاد خود شیخ فخر الدین محمد حلی گذشته به سال (771 ه) و او از پدر خود شیخ- جمال الدین حلی مشهور به علامه گذشته به سال (726 ه) و

او از استاد خود شیخ أبی القاسم جعفر بن سعید حلی گذشته به سال (676 ه) و او از استاد خود سید شمس الدین فخار بن معد- موسوی گذشته به سال (630 ه) و او از استاد خود شیخ أبی الفضل شاذان بن جبرئیل قمی گذشته به سال (580 ه) و او از استاد خود شیخ أبی جعفر محمد بن أبی القاسم طبری گذشته به سال (540 ه) و او از استاد خود شیخ أبی علی خراسانی گذشته به سال (495 ه) و او از پدر خود شیخ محمد بن حسن طوسی گذشته به سال (465 ه) و او از استاد خود شیخ مفید محمد بغدادی گذشته به سال (413 ه) و او از استاد خود شیخ صدوق قمی گذشته به سال (381 ه) و او از پدر خود شیخ علی بن بابویه قمی گذشته به سال (329 ه) و او از استاد خود شیخ سعد بن عبد اللّه الاشعری گذشته به سال (300 ه) و او از استاد خود شیخ أحمد بن محمد بن عیسی گذشته به سال (250 ه) و او از استاد خود عباس بن معروف گذشته به سال (210 ه) و او از أبی همام اسماعیل بن همام گذشته به سال (200 ه) و او از محمد بن سعید بن غزوان گذشته به سال (196 ه) و او از سکونی اسماعیل بن ابی زیاد مسلم گذشته به سال (190 ه) و او از

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 25

أبی عبد اللّه جعفر بن محمد گذشته به سال (148 ه) و او از پدر خود محمد بن علی گذشته به سال

(114 ه) و او از پدر خود علی بن الحسین گذشته به سال (95 ه) و او از پدر خود حسین بن علی گذشته به سال (61 ه) و او از پدر خود علی بن أبی طالب گذشته به سال (41 ه) و او از پیامبر اکرم اسلام محمد بن عبد اللّه خاتم النبیین (ص) گذشته به سال (11 ه) که گفت: «دوزخ در قیامت با سه کس سخن گوید: فرمان روا. دانا. توانگر. به فرمان روا گوید: ای آنکه خدای ترا فرمان روایی داد و داد نکردی پس او را فرو برد چنانکه پرنده دانه کنجد را. به دانا گوید: ایکه نزد مردمان خودستایی می کردی و به سرکشی با خدا نبرد می کردی پس او را نیز فرو خورد.

آنگاه به توانگر گوید: ایکه خدا به تو از جهان فراخی داد هرگاه کسی از تو اندکی به نام وام خواستی ندادی و تنگ چشمی کردی او را نیز فرو برد».

یادداشت- مدارک و مأخذ نگارنده در این کتاب خصال همان کتابهای چاپی مشهور است با تصحیح و استدراک خود، امید است مورد قبول واقع گردد.

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 26

به خدا در منشی ست 7

منشی که کلید هر بدیست 8

منشی از دادگریست 8

منشی که دارنده آن خشنود است 8

کمترین حق مؤمن بر مؤمن منشی ست 8

نزدیکی به خدا منشی ست 8

خدا بندگان خود را به منشی آزمایش کرده 8

منشی نتیجه نیکوکاریست 8

منشی که اعتقاد بنده را به خدا ثابت می دارد 9

منشی که سنگینی را از انسان دور می کند 9

نیکیی که سرآمد همه نیکی هاست 9

منشی که دارنده آن تهی دست نگردد 9

منشی که از جوانمردی خانواده پیامبر است 9

منشی از جوانمردیست

منشی برای مرد بزرگوار بد است 10

خدا منشی را می پسندد 10

کسی که منشی داشته سپاس نعمت نکند 10

کسی که برای منشی خشمناک نگردد 10

منشی که از فروتنی ست 10

منشی که به کفر کشانیده می شود 10

منشی که گذشتگان را نابود کرده است 11

کشته شدن در راه خدا کفاره هر گناهی ست 11

خدا به محمد و امتش ارمغانی فرستاده است 11

آنکه خواسته باشد نیکی سرایش افزون گردد 11

نشانه بنده یی را که خدا دوست دارد 12

روز رستخیز عروسی پرهیزگارانست 12

برای منشی مرگ پسندیده نیست 12

منشی که مانند ضد خود است 12

نابکارترین مردمان جهان 12

منشی در جهان نشانه زهد است 13

چیزی شایسته تر از زبان به زندان نیست 13

آرزوی دراز کردار را تباه سازد 13

مرد مسلمان تا خاموش است 13

منشی که خدا بدان در قیامت آسایش دهد 13

منشی که سرمایه خردمندیست 14

پرهیزگارترین مردمان و پرستارترین ایشان 14

پشیمانی از گناه توبه است 14

آنکه از خواسته بیش از روزی جوید 14

منشی در خور وصیت است 14

منشی انگیزه راندن شود 15

منشی بر جهانیان سنگین است 15

خانواده یی بزرگواری ندارد مگر به منشی 15

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 27

منشی چهار سود دارد 15

خدا چون بنده یی را دوست داشته باشد

16

منشی که درد بواسیر پدید آورد 16

انگشتی که انگشترین آهن در دست داشته 16

کسی که پیش از درود آغاز به گفتار کند 16

منشی که برخلاف دین است 16

از نمونه های پیامبران کلمه یی ست 16

خدا بنده نیک را در جهان کیفر دهد 17

بر دشمنان نعمتها شکیبا باش 17

پیامبر و علی از درختی آفریده شده اند 17

منشی سپاس هر نعمتی ست 17

دین همان مهروزیست 17

دست دادن مؤمن به مؤمن سبب ریزش گناه است 18

منشی که دلها را زنده گرداند 18

منشی که کار پیشوایان را زنده می گرداند 18

به از منشی خدا چیزی نیافریده که دیده را روشن کند 18

نه دهم از دین در منشی ست 18

آنکه به قضای خدا خشنود باشد یا دلتنگ 19

منشی که بسیار مهم است 19

منشی که روزیرا افزون می سازد 19

منشی از گناه ها که آمرزیده نگردد 19

منشی که سبب نفاق و تهی دستی ست 19

نخستین پیشکشی که به مؤمن داده می شود 19

بنده یی که نیکی نکرده آمرزیده می شود 20

سر همه گناهان منشی ست 20

زشت است که بی آبرویی به بهشت درآید 20

منشی که سبب آمرزش خدا گردد 20

منشی که نیکی سرایرا افزون گرداند 20

کسی که تندرستی او بر بیماری آشکار باشد 21

منشی که مؤمن از آن روی گردان است 21

هیچ چیز چون منشی ایمان را تباه نمی کند 21

نیکبخت کسی که جانشین خود را بیند 21

مقام مؤمن از کعبه برتر است 21

بسنده مؤمن را که دشمنی را در معصیت خدا بیند 22

ارمغان کینه را می زداید 22

خوشا به بنده ساده نما 22

منشی که آدمی را در قیامت تهی دست دارد 22

سرشناسان بهشت گروهی اند 22

پیامبر اجزای وضو را یکبار می ساخت 22

نیکوترین نیکیها منشی ست 23

پیامبر برای منشی دعای خود را ترک کرد 23

بهترین پرستش منشی ست 23

چیزیکه آن بسیار است و کننده اش اندک 23

منشی

نیمه یی از دین است 23

نیکوترین چیزی که به مسلمان داده شده 23

پیامبر و علی از نوری آفریده شده اند 23

سازش بنده در سازش عضوی از تن اوست 24

آدمی به منشی به بهشت درآید 24

هرکه از ده منش خشنود گردد به منشی کار بندد 24

پیامبر نماز خود را به سلامی پایان می داد 24

باب منشهای دوگانه 25

شناسایش خدا به دو منش است 25

پیامبر گفت: دو کار نیک است 26

دو دور افتاده را پذیرایی کنید 26

وضو را چیزی تباه نمی کند مگر حدث 26

دو نعمت بر مردم پوشیده است 27

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 28

دو منش فتنه انگیز است 27

خاموشی و پیاده روی به خانه خدا 27

دو تن امر به معروف می شوند 27

کفر را دو بال است 27

خدا مردم زمین را دو بخش کرد 28

دو دسته از پیروان پیامبر 28

احترام خدایرا درباره دو ناتوان نگاهدارید 28

پاداش آنکه دو دختر داشته باشد 28

دو مرد بوی بهشت را نمی شنوند 28

آنچه درباره دو زبان آمده است 29

مردم دو گروه اند 29

مردم دو دسته اند دانا و دانش آموز 29

دو منش که گناه را زیاد و دل را سخت می کند 29

دو منش رهایی از بیماری خوره است 30

سرگرمی به دو کار بزرگ 30

همه جهان دو کلمه و دو دوم است 30

مرد فقیه نشود تا دو منش نداشته باشد 31

در زندگی نیکی برای دو تن است 31

در جهان خیری نیست مگر برای یکی از دو مرد 31

دانش دو دانش است 31

دو منش شگفت انگیز 32

امر به نیکی و بازداری از بدی 32

بیشتر بندگی أبو ذر دو منش بود 32

زنی که دو شوی داشته باشد 33

دو دشمن که برای خدای خود جنگیدند 33

دست باز دو معنی دارد 33

دینار و درهم

کشنداند 33

زروسیم دو سنگ مسخ شده اند 34

پناه بردن به خدا از دو منش 34

در شیعه دو منش است 34

روزه دار را دو شادیست 34

آنچه در دو سوداگر راستگوی و دروغگو آمده 35

دو چیز در صبح و عصر خیر می دهند 35

دو خرید و فروش ناشایست است 35

در کالای نیک دو آفرین است 35

به بنده خداپرست دو منش داده اند 36

هرکه دو منش داشته باشد او مؤمن است 36

هرکه دو منش دارد انسان نیکی ست 36

دو چیز در مطلقه مسترابه 36

در منش است که تهی دستی را از میان می برد 37

تقرب به خدا با دو منش است 37

دو سنت است 37

نیکی نزد دارنده دو منش شایستگی دارد 37

برادران دو گونه اند 37

مردمان دو گروه اند 38

دو فرمانده اند که فرمانده نیستند 38

دو چیز است که نماز را تباه می سازد 38

هیچ گامی نزد خدا از دو گام نیکوتر نیست 39

دو منش که دیو برای نوح یادآور شد 39

دو منش برای مردم ترسناک است 40

از دو منش بازداشته شده 41

دو گونه آب نوح را فرمان برداری نکرد 41

گروش گفتار با کردار است 41

دو گرسنه یی که سیر نگردند 42

دو منش از دوستی ایمان است 42

جوانمردی دو گونه است 42

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 29

عنوان صفحه

دو منش نشانه دوستی ست 41

دو منش فزاینده روزیست 43

نهرینه واجب بر عیال میان دو مکروه است 43

دو منش به جای دو منشی ست 43

شرم بر دو گونه است 43

پدر و مادر نیز عاق فرزند می شوند 43

گفتار پیامبر من فرزند دو ذبیح هستم 46

دو چیز برپایند و دو چیز روان اند 48

پاداش کسی که دو حج گزارده است 49

سخن درست در دو حال 49

دو کشتار و دو پیکار است 49

دو منش است که دارنده آن

در آسمان گرامی ست 49

پیامبر را دو انگشترین بود 50

از آشکار شدن ده نشانه قیامت پدید آید 50

صدقه دادن به دودمان هاشم روا نباشد 50

دو منش پستی آورد 50

دو گناهی که یکی از دیگری دشوارتر است 50

شستشوی دندان دو منش دارد 51

خوردن اشنان دو منش دارد 51

خواهشگری پیامبر دو کس را فرا نگیرد 51

دو گونه خلال رگ خوره را به جنبش درآورد 51

دو جهان چون دو کفه ترازوست 52

خدا دو دریا را به یکدیگر آمیخت 53

پیامبر دو چیز در پیروان خود نهاد 53

در قیامت از ثقلین پرسیده می شود 54

برای حسن و حسین دو چشم آویز بود 55

شب و روز دو بار گیرند 55

دو مردند که خدای بهر یک دو پر داده 55

دو چیز مردم را نابود کند 56

گفتار علی درباره دو مرد 56

آزمند از دو منش نومید است 56

دو نمازی که پیامبر آنرا ترک نکرد 57

دو گروه اند که بهره یی از اسلام ندارد 57

کینه توز با مردان خود را به یکی از دو منش 58

آدمی پیر گردد اما دو چیز از او جوان ماند 58

دو منشی که دو منش بار آورد 58

آدمی دو منش را ناخوش دارد 59

پیامبر دو خاموشی داشت 59

دو منش در مسلمانی فراهم نشود 59

در دل بنده دو منش سازش ندارد 60

رشک شایسته نیست جز دو چیز 60

پیامبر برای دو مهر عقیل را دوست می داشت 60

پیامبر به دو کار شاد شد 60

پیامبر به حسن و حسین هریک دو منش داد 61

بیداری پس از نماز خفتن سزاوار نیست 61

بیشتر مردم بدو چیز به دوزخ روند 61

خدا دو بیم و دو آرامش را برای بنده فراهم نکند 61

اصلاح اول این امت بدو منش است 62

باب منشهای سگانه 63

خدا

سه کس را بی حساب به بهشت می برد 63

خدا از مؤمن سه چیز را شمار نمی کشد 63

هرکس سه منش با یکی از سه منش را داشته باشد 64

سه تن در قیامت به خدا نزدیک تراند 64

سه چیز نشانه برآمدن دعاست 64

مؤمن مؤمن نباشد تا سه منش در او پیدا شود 65

سه منش در گرونده نیست 65

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 30

پیامبر از خدا سه چیز خواست 65

سه چیز پایه را بلند گرداند 68

هرکه سه منش داشته باشد حور ستاند 67

سه کس اند که ترا ستم رسانند 68

سه کس حق خود را از سه کس نستانند 68

بنده میان سه منش است 68

سه کس درخور آمرزش اند 68

خدا سه کس را دشمن دارد 69

سه جای دروغ نیکوست 69

چیزی به سه چیز است 69

سه چیز نشانه پیریست 69

سه منش ویژه پیامبران است 69

خدا سه منش را دشمن دارد 70

پیشکش سه گونه است 70

سه منش است که پیامبر از آن تهی نیست 70

ریشه های کفر سه چیز است 71

وام بر سه گونه است 71

دستور خواستن برای درآمدن سه بار است 71

به سه کس سلام پسنده نیست 72

بهترین مردمان سه کس اند 72

سه منش است که یکی نماینده توانگریست 72

سه چیز روش پیامبران مرسل است 72

سه چیز دیده را روشن می کند 72

منشهای نیکو سه است 73

پیامبر سه کس را نفرین کرده است 73

سه کس در بهشت به پایین روند 73

از سه کس تکلیف برداشته شده 73

سه تن که به لات و عزی سوگند یاد کردند 75

در نیکی به برادران سه منش است 76

ریستن در سه جا نهی شده 77

برابر شدن با آفتاب سه بدی دارد 77

اسرافگر سه نشانه دارد 77

هر دیده یی در قیامت گریانست جز سه

دیده 77

همه نیکیها در سه منش است 78

سه تن که بر چهارپایی سوار شوند 78

حق مسافر بیمار بر یارانش سه روز است 78

در پاافزار سیاه سه منش است 78

سه منش را از کلاغ بیاموزید 79

سه چیز با سه چیز پاید 79

شوخی در سه چیز است 79

کسانی که هرچه یاد کنند فراموش کردند سه گروه اند 79

سه کس در پناه خدایند 79

آنکه سه چیز بدو داده شده از سه چیز دور نمانده 80

از کنکاش سه کس خودداری شده 80

خرد سه پاره است 80

آدم از سه منش یکی را برگزید 81

خرد مرد از سه چیز دانسته می شود 81

شیعه سه گروه اند 81

شیعه به سه چیز آزمایش گردد 81

دارنده سه منش ایمانش کامل است 83

سه کس اند که در قیامت خدا بدیشان سخن نگوید 84

بیمناک ترین جا برای مردم سه جاست 85

سه کس یاوران ستمکارند 85

سخن چین کشنده سه تن است 85

گرونده به خدا سه جای دارد 85

روزهای خدا سه است 86

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 31

سه کس در قیامت شکنجه شوند 86

سه منش تکبر را دور کند 86

هرکه سه منش در او باشد می تواند امر کند 86

سه تیره پاک گوهر نباشند 87

در عیب مرد سه منش کافی ست 87

سه منش سبب دوست نداشتن دودمان است 87

دوست ترین کارها نزد خدا سه چیز است 87

دوزخ با سه کس سخن گوید 88

سه چیز کمرشکن است 88

خدا به سه نعمت بر بندگان منت نهاده 88

شب زنده داری برای سه چیز است 89

هرگاه سه چیز در فرزند آدم نبود 89

همه راه دین در سه چیز است 89

مسلمان سه دوست دارد 90

خدا برای علی سه کلمه وحی کرد 91

مردان سه گروه اند 91

شایسته پیشوایی سه منش دارد 92

کسی که سه بار حج

گزارده باشد 93

پاداش آنکه سه مؤمن را حج رساند 93

در جامه یوسف سه نشان بود 94

ستمکاری سه گونه است 94

زناشویی از سه راه حلال می گردد 94

سه تن از امت رهایی نیایند 94

دشوارترین زمانهای فرزند آدم سه ساعت است 95

فرزند آدم از این سه کار بزرگتر انجام نداده 95

مرد کوچ نکند جز برای سه کار 95

جامه خواب سه گونه است 96

نشانه های سگانه 96

خدا در سه حال کار بنده را به پایان رساند 97

مردم سه گروه اند 98

سه منش است که بهانه یی در آنها نیست 98

سه منش است که دارنده آن نمیرد تا بدانها گرفتار گردد 99

مسلمان به سه چیز کامل گردد 99

سفارشهای سگانه پیامبر به علی 100

سه کس را دعا به لفظ جمع بکار برند 102

آنکه عطسه زند سه بار به وی یر حکم اللّه گویند 101

خدا سه منش را در منافق و فاسق جمع نکند 102

سه تن مهمان خدایند و در پناه او 102

خیار حیوان تا سه روز است 102

در سه چیز نیاز به اجازه خدا نیست 102

خدا مؤمنی را به سخت تر از سه منش دچار نکرده 103

خدا مردم را برای سه دسته شکنجه نکند 103

سه تن نفرین شده اند 103

نامه نگاری فرزانگان 104

سه منش از خوی مؤمن نیست 104

زیان بین سه عوض دارد 103

در بهشت سه گروه هستند 105

سه منش در شیعه نیست 105

سه منش بر بندگان دشوار است 105

دیو به نوح گفت مرا در سه جا یاد آور 106

دیو از سه منش از انسان وا نماند 106

مردم تاب سه چیز را ندارند 107

نیکی شایستگی نباید جز به سه چیز 107

سه دست در نیکی به کار می رود 107

سه منش پسندیده است 107

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 32

بخشایشگران

سه تن اند 108

پرسش جز از سه جا سزاوار نیست 108

خدا بر مردم به سه منش منت نهاده است 109

بنده به یکی از سه کار مشرک گردد 109

به امت اسلام سه چیز داده شده 109

گرفتاری تاب فرسا سه است 110

در این پیروان سه چیز نیست 110

فرشتگان برای سه چیز در سرایی نیایند 110

سه تن در امر به معروف شریک هستند 110

خدا به مؤمن سه منش داده است 110

از سه تن بر دین باید ترسناک بود 111

پرسش دیرنشین از سه چیز 112

زمین از سه چیز به خدا نالیده است 112

خدا از سه تن نگهبانی نکند 113

سه تن در قیامت در سایه عرش خدایند 112

سه چیز به خدا گله کنند 113

خوانندگان قرآن سه گروه اند 113

سه چیز دانسته نشده 114

بار بستن نشاید مگر برای سه مسجد 114

در ترب سه سود است 115

سه چیز زبان ندارد 115

پیامبر ضامن سه سرای در بهشت است 115

علی به نبرد سه گروه مأمور شد 115

آنکه سه چیز ندارد از خدا و رسولش بیگانه است 116

خدایرا سه آبروست 116

نهاد ایمان سه منش است 117

کردار حج بر سه گونه است 117

از سه منش نهی شده 117

در سه چیز پوشش سیاه مکروه است 118

حج گزار باید سه چیز داشته باشد 118

مهمانی تا سه روز است 118

سه چیز دل مسلمان در آنها کینه روا نمی دارد 119

سه چیز حق است 119

سه چیز برای پس از مرگ است 119

خدا سه گروه را در بهشت جای ندهد 120

نخستین پدران سه تن بودند 120

به مؤمن سه منش داده شده 120

شایسته ترین مردم سه چیز آرزو می کند 121

کارها سه گونه است 121

دزدان سه تن اند 211

فرشتگان سه گروه اند 122

پریان سه گروه اند 122

پس سه تن نمازگزاردن روا نیست 122

سه نخوردنی فربه

کند 122

همه داوریهای مسلمانان بر سه گونه است 123

سه چیز با سه چیز همراه است 123

سه تن نزد خدا میانجی گری کنند 123

نخستین کسانی که قرعه بر ایشان افتاد سه تن اند 124

در به سه منش است 124

در پیاز سه خاصیت است 125

افسون در سه چیز رخنه کند 125

سه چیز نشانه بینایی در دین است 125

دمیدن در سه چیز بد است 125

دارنده سه منش در دوزخ است 155

________________________________________

ابن بابویه، محمد بن علی - مدرس گیلانی، مرتضی، الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، 2جلد، سازمان چاپ و انتشارات جاویدان - تهران، چاپ: اول، 1362ش. الخصال / ترجمه مدرس گیلانی ؛ مقدمه ج 1 ؛ ص32

چیز بر غیر حلال چیره گردد 126

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 33

آسایش مؤمن در سه چیز است 126

خوشی مرد در سه چیز است 126

دعای سه تن برآورده گردد 126

روزه سالانه از هر ماهی سه روز است 127

سرگرمی مرد خدا به سه چیز است 127

آنکه سه چیز دارد گویا همه جهانرا بدو داده اند 127

پیامبر سه کلنگ در خندق زد 128

پسندیده ترین کارها نزد خدا سه چیز است 128

بیمناک ترین چیزها سه چیز است 128

مؤمن سه کار مکند 129

از سه چیز این امت بیمناک باید بود 129

سه چیز از جهان پسندیده پیامبر بود 130

امام صادق همیشه به یکی از سه کار مشغول بود 130

زیارت کننده امام رضا سه سود برد 131

کردارها سه گونه است 131

امام باقر سه پند داد 132

قائم سه حکم کند که هیچ کس نکرده 133

در بیماری سه منش است 133

عمر از سه منش به خدا بازگشت 134

ابو بکر بر سه چیز اندوه می خورد 135

دانایان زمین سه تن اند 136

سه تن هیچگاه به وحی کافر نشدند 136

پاداش کسی که سه دختر

داشته باشد 136

سه چیز در قیامت به خدا گله می کند 136

تکلیف از سه تن برداشته شده 137

از تنگ چشمی سه منش خیزد 137

آغاز کار پیامبر سه چیز بود 137

سه منش شخصی را با مسلمانان شریک سازد 138

سه چیز است که هرکدام آنها یک 45 از پیامبریست 138

گروش سه چیز است 138

سه تن به بهشت نروند 139

پاداش آنکه سه فرزندش مرده باشند 139

پاداش سه چیز 139

سن سه برادر 139

مردم پس از سه تن خوار شدند 140

در پرسش سه اثر است 140

بیش از سه روز کناره گیری روا نیست 140

سه چیز از خوبی مسلمانی ست 141

خدا با سه تن سخن نگوید 141

راست نهادان سه تن اند 141

یاران کوه سه تن بودند 142

دوست ترین کارها پیش خدا سه چیز است 143

مردم جهان سه گروه اند 143

نوری که سه پاره شد 145

مردمان خدایرا به سه روی می پرستند 145

کسی علی را به مهمانی خواست به سه شرط 145

سه چیز که در علی بود 146

در بریر آزاده عائشه سه دستور جاری شد 146

سه تن بر پیامبر دروغ می بستند 147

پیش کشی و راننده یی و سواری نفرین شدند 147

سه تن دانسته نشد گناه کدام بزرگتر است 147

در براء انصاری سه دستور روان شد 148

در صفوان جمحی سه دستور روان شد 148

سعد پور معاذ سه مقام داشت 149

دانایان سه گروه اند 149

هرکه با سه کس ستیزد خوار گردد 150

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 34

عنوان صفحه

مردمان در قضا و قدر سه گروه اند 150

باب منشهای چهارگانه 151

پیامبر چهار کس را در قیامت شفاعت می کند 151

شکنجه مرد در چهار چیز است 151

دعای چهار تن رد نشود 152

ثبات دین به چهار تن است 152

آنکه در چهار جای سخت گیر نباشد 153

خواست مردم در این جهان

چهار است 153

شرط مؤمنی چهار چیز است 153

علی را چهار انگشتر بود 154

چهار سوره پیامبر را شکسته کرد 154

پیامبر پس از هجرت چهار عمره گزارد 154

پیشوا به چهار چیز شناخته می شود 154

پیامبر به چهار چیز بر پیامبران برتری داشت 155

نیکوترین یاران سفر چهاراند 155

مردم به چهار چیز نومید نگردند 155

به چهار چیز گوشی داده شده 156

خدا به چهار کس در قیامت ننگرد 156

سواران رستخیز چهاراند 157

زال بنی اسرائیل از موسی چهار چیز خواست 158

نیکوترین زنان بهشت چهاراند 159

چهار چیز کمرشکن است 159

خدای چهار بررسی از جهان کرد 159

پیامبر نام علی را در چهار جای با نام خود یافت 160

سخنان خانواده پیامبر را جز چهار کس درنیابند 160

معاشرت با مردم از سه منش کنار کند 161

اشعار دیو و پاسخ شعر آدم 162

خدا چهار چیز را در چهار چیز نهفته 162

چهار چیز را برای چهار چیز بد مدارید 163

علی را چهار بزرگی بود 163

معاویه و ابن عباس 166

گناه ها چهارگونه است 169

پاداش آنکه چهار بار حج گزارده 169

زنازاده چهار نشانی دارد 170

خدا به موسی چهار سفارش کرد 170

علی در نبرد چهار منش داشت 171

آنکه از چهار چیز می ترسد 171

چهار تنی که برای علی گواهی ندادند 172

چهار منش برای جهان است 174

چهار کار اندیشه بد است 174

چهار چیز از چهار چیز سیرایی ندارد 175

چهار چیز است که دارنده آن در نور خداست 175

دارنده چهار منش اسلام وی کامل است 175

چهار واژه حکمت 175

چهار منش به چهار سرای در بهشت 175

خدا به دارنده چهار منش سرایی در بهشت دهد 176

هرکه از چهار منش بر کنار باشد به بهشت رود 176

در قیامت چهار تن مورد توجه خدایند 176

چهار منش است که

شیعه بدان گرفتار نگردد 177

دارنده چهار منش در پناه خداست 177

خدا از چند چیز چهار را برگزید 177

چهار چیز اندوه زاست 178

چهار منش در پیروان محمد تا قیامت خواهد بود 178

دستگاه تن از چهار چیز است 178

مایه زندگی آدمی چهار چیز است 179

چهار منش است دل را تباه می کند 179

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 35

پیامبر تیره را دوست داشتی 180

چهار منش دل را می میراند 180

زمین از چهار گروه تهی نماند 180

به چهار چیز از طب بی نیاز توان شد 181

چهار چیز در گرونده نیست 181

خدا از مؤمن چهار پیمان گرفته 181

مؤمن از چهار چیز برکنار نباشد 181

کیفر چهار چیز زودتر است 182

چهار چیز است که هر یکی در سرایی ست 182

منشهایی که هرکدام بر چهار پایه استوار است 183

نجده خارجی چهار سؤال از ابن عباس کرد 186

موی سپید پیری در چهار جای باشد 187

مردم چهار گروه اند 187

میان حق و باطل چهار انگشت است 187

گنج دو یتیم چهار پند بود 187

به چهار تن درود مفرستید 188

چهار چیز روی را روشنی دهد 188

بهترین یاران نزد خدا چهاراند 188

آتش بر چهار تن روا نیست 188

چهار چیز اندک آنها بسیار است 189

به چهار چیز پیش از چهار چیز پیشی گیر 189

همه دانش مردمان در چهار چیز است 189

برای مردم در چهار چیز حق لازم می شود 189

جهاد چهارگونه است 190

برای بنده چهار دیده است 190

چهار منش از هرچه نیکوتر باشد 191

زنان چهار گروه اند 191

چهار چیز از رسم پیامبران مرسل است 191

چهار تن اند که نمازشان پذیرفته نیست 191

چهار گناه که سبب چهار شکنجه گردد 192

چهار چیز نشان بدبختی ست 192

خدا همه سخنها را برای آدم در چهار کلمه گرد کرد 192

از دوستی با

چهار کس منع شده است 193

از دانش چهار تن پاداش می برند 193

در نرخ چهار چیز خودداری نگردد 194

چهار خرده در بنده حق خیار سالانه دارد 194

بهترین خواسته چهار چیز است 194

چهار نماز است که هرگاه توان گزارد 195

داوران چهار گونه اند 196

مرد باید هزینه چهار چیز را ببردارد 196

پیامبرانی که فرمانروا بودند چهار تن اند 196

در آفتاب چهار چیز است 197

دارو چهار چیز است 197

چهار چیز است که مزاج را میانه کند 197

تره چهار سود دارد 197

نشان فشار خون چهار چیز است 198

چهار رود از بهشت است 198

از چهار کنیه منع شده 198

بهترین نامها و بدترین نامها 198

از چهار چیز و از چهار طرف منع شده 198

دستور پوشانیدن چهار چیز داده شده 199

چهار چیز خوی پیامبران است 199

چهار تن نماز را در سفر و حفر باید تمام گزارند 199

نماز تمام گزاران در چهار مکان است 199

چهار سوره قرآن سجده دارد 200

در قیامت از بنده چهار چیز پرسند 200

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 36

به پیامبر فرمان رسید چهار تن را دوست بدارد 200

نخستین کسانی که بهشت درآیند چهار تن اند 201

چهار چیز نشانی منافقی ست 201

چهارتن پادشاهی روی زمین یافتند 201

از چهار راه حدیث پیامبر به مردمان رسید 203

مردمان چهار گروه اند 209

خواب چهار گونه است 209

دیو چهار بار ناله کرد 209

چهار چیز تباه گردد 210

مسلمانان چهار عید دارند 210

خدا و ابراهیم خلیل 212

هرکه در او چهار منش باشد 213

باب منشهای پنجگانه 214

پنج چیز میزان کردار را سنگین سازد 214

خدا به پیامبری پنج دستور داد 215

در شانه کردن پنج سود است 216

نشانه های مؤمن پنج چیز است 216

پنج چیز از پنج تن ناشدنی ست 216

پنجی که در شمار پنجاه است 216

سخنانی که

توبه آدم بدانها پذیرفته شد 217

پنج چیز پیسی آورد 217

پنج چیز چنانست که گویم 217

در هریک از سر و تن پنج منش است 217

پیامبر پنج چیز را تا مرگ از دست نداد 218

پنج چیز بر مسافر ناخجسته است 218

گریه کنندگان پنج تن بودند 219

پنج گناه بزرگ است 220

پیامبر با پنج شمشیر مبعوث شد 221

شرطهای دوستی پنج چیز است 223

مؤمن در موجهای پنج نور می غلطد 223

ستون های اسلام پنج است 224

مکه پنج نام دارد 224

خدا در شبانروز پنج نماز واجب کرده 224

استهزاءکنندگان پنج تن بودند 225

نماز مرده پنج تکبیر دارد 227

بیم پنج گونه است 227

5 صفت که خدا و پیامبر آنرا دوست دارند 228

خواسته از پنج راه فراهم گردد 229

پاداش آنکه پنج بار حج گزارده باشد 229

خدا در قیامت از پنج گروه دلیل می خواهد 229

خوردن پنج اندام از گوسفند حرام است 230

هرکه پنج منش نداشته باشد از او سودی نیست 230

نماز از پنج چیز اعاده نگردد 230

پنج چیز میان بندگان بخش شده 231

دیو بر پنج تن راه نیابد 231

بازرگان از پنج چیز کناره گیرد 231

پنج چیز روزه را تباه سازد 231

پنج چیز ویژه علی ست 232

پنج گروه سرشت آتشین دارند 232

از پنج تن دور شوید 232

دانش دارای پنج پایه است 232

پنج منش نادر است 233

به پنج تن زکات ندهند 233

نماز جماعت با کمتر از پنج تن برپای نگردد 233

پنج میوه از بهشت است 233

پیامبر از پنج چیز نهی کرده است 234

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 37

پنج چیز است که مردم از آنها آگاه نیستند 234

کمال دین مسلمان از پنج چیز شناخته می شود 234

در پنج چیز خمس واجب است 235

پنج رودخانه در جهان است 235

قربانی گاوی از پنج

تن 236

به پیامبر پنج چیز داده شده 236

خدا پنج چیز به پیامبر داد 237

شرم از پنج چیز برای خدا 237

خدا شفاعت پیامبر را در پنج تن پذیرفته 238

هرکه پنج چیز را گردن گیرد 238

پیامبر در پنج چیز از علی یاری گرفت 238

خرم آنکه در وی پنج منش باشد 239

در پیرو جعفر بن محمد پنج منش است 239

پنج تن نمی خوابند 239

آسیای دوزخ 5 تن را خرد سازد 239

از کشتن پنج جانور نهی شده 240

پنج تن ملعون اند 240

در جشن قربانی کاری نیکوتر از پنج کار نیست 240

آنکه پنج منش ندارد از او بهره یی برده نشود 241

در خروس سفید پنج منش است 241

پنج تن دعای ایشان برآورده نشود 241

بزرگ داشت خدا در پنج جمله 242

پیامبران صاحب شریعت پنج تن اند 242

پنج تن دفن نمی شوند 242

در کوفه پنج مسجد خجسته و پنج مسجد شوم است 243

نماز در پنج مسجد از کوفه نهی شده است 243

پنج تن در سفر نماز را تمام گزارند 243

مرد می تواند پنج جای نامحرم را ببیند 243

درهای آسمان پنج زمان باز می شود 243

بهشت خواهان پنج تن است 243

زن را در پنج حال می توان طلاق داد 243

نشانه های پدیداری امام غائب پنج است 243

میان پنج زن و شوهر ملاعنه نمی شود 245

کلماتی که خدا ابراهیم را با آنها آزمایش کرد 248

علی پنج دستور به کارمندان خود داد 252

پنج چیز از فطرت است 253

برای علی کرامت است 253

قاضی در پنج چیز باید ظاهر را رعایت کند 254

پیش گیران پنج تن اند 254

پنج دستور از عبد المطلب در اسلام قبول شد 255

سور دادن در پنج مورد است 255

پیامبر برای علی از خدا پنج چیز خواست 256

پنج پند پسندیده 257

در روز آدینه پنج چیز است 257

ازدواج با

پنج گروه از زنان نیکوست 258

نیکوترین بندگان خدا کسانی هستند که کار می کنند 258

در گفتار نیک پنج سود است 258

در رمضان به پیروان پیامبر پنج چیز داده شده 259

روز رستاخیز پنج تن از پنج تن گریزان اند 259

پنج تن از پیامبران به تازی سخن می گفتند 259

پنج تن بدترین مخلوق خدایند 260

باب منشهای ششگانه 260

در این امت شش چیز است 261

در زنا شش چیز است 262

شش چیز را بپذیرید تا بهشت را برای شما بپذیرم 262

شش چیز سبب بهشت رفتن شود 262

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 38

شش پیامبر دو نامه هستند 262

شش چیز در شکم مادر نبودند 263

شش چیز پس از مرگ نیز سودمند است 263

بر در بهشت شش چیز نوشته بود 264

شش چیز از جوانمردیست 264

خمس شش بخش می گردد 264

شش چیز بی اختیاریست 264

خدا شش گروه را به شش چیز شکنجه کند 265

شش چیز در مؤمن نیست 265

به شش تن سلام مکنید 265

شش چیز شکایت انگیز است 265

از کشتن شش جانور منع شده 266

خدا شش چیز را برای پیامبر و پیروانش بد دانسته 267

دین آسان محمدی شش چیز دارد 267

شش گروه پاک گوهر نباشند 268

انبارسازی در شش چیز است 268

در شش جا بیرون ریختن از زن جائز است 268

باید در شش چیز به خدا پناه برد 268

شش چیز نادر است 268

دوستی شش چیز سبب گناهکاریست 269

چهارپا شش حق بر دارنده خود دارد 269

به شش تن نباید درود گفت 269

تفسیر واژه های ابجد 270

دیوانه کسی ست که در او 6 چیز باشد 271

در ابتدای شش نماز توجه مستحب است 272

از شهید شش چیز را بیرون می آورند 272

مردم شش گروه اند 272

با دوست خود شش چیز روا مدار 273

خدا انگشتری به ابراهیم

داد که در آن 6 کلمه بود 273

خدا شیعه را از شش چیز دور داشت 274

علی به شش چیز بر دیگران مقدم شد 274

شش تن خواهش ایشان برآورده نمی شود 275

شش گروه نفرین شده اند 276

کمال مرد به شش چیز است 276

مردمان شش گروه اند 276

باب منشهای هفتگانه 278

دستور دفن هفت چیز 278

پیامبر از هفت چیز منع کرد 278

هفت اندام از گوسفند حرام است 279

به علی هفت چیز داده شده 279

پیامبر 7 بار گفت خوشا به آنکه مرا ندیده به من گرود 280

هفت تن در زیر عرش خدا باشند 280

در کشمش هفت چیز است 281

نام و رنگ آسمانهای هفتگانه 281

پیامبر هفت سفارش به ابی ذر کرد 282

هرکه هفت صفت داشته باشد 282

هرکه رمضان را روزه بدارد 283

در قیامت شکنجه هفت تن دردناک است 283

فرزانه یی برای دانستن هفت کلمه 700 فرهنگ رفت 284

هفت تن کار خود را تباه می سازند 285

سجده بر هفت اندام است 285

پیامبر هفت گروه را نفرین کرد 285

مؤمن بر مؤمن هفت حق دارد 286

کافر با هفت روده می خورد 287

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 39

عنوان صفحه

مؤمن کسی ست که هفت چیز داشته باشد 287

مؤمنان در هفت درجه از ایمان هستند 287

حلاوت ایمان در هفت دل نباشد 288

هفت گروه از دانایان در دوزخ اند 288

خدا هفت جانور را بی مادر آفرید 289

اسلام بر هفت رسد قرار گرفته 290

خدا به پیامبر هفت چیز داد 292

قربانی گاو و اشتری از هفت تن کافی ست 293

آفتاب هفت طبقه دارد 293

جهان هفت اقلیم است 293

در هفت جا از عبادات دعای مخصوص نرسیده 294

باید هفت تن قرآن بخوانند 294

قرآن خدا بر هفت حرف نازل شد 295

خدا هفت دسته از دانایان را آفرید 295

در آسمان و

زمین هفت مطلب است 296

پیامبر بر مرگ نجاشی هفت تکبیر گفت 296

خدا بر عصیان هفت پل گمارد 296

دوستی رسول در هفت جای مفید است 297

زمین برای هفت تن آفریده شده 297

دوزخ را هفت در است 298

علی در قیامت با مردم محاجه می کنند 299

هفت بانوی بهشتی خواهران یکدیگراند 300

گناه های کلان هفت است 300

آزمایش در هفت مقام است 301

علی و مرد جهود 303

مقام چهارم 305

مقام هفتم علی با مرد جهود 307

مقام اول از هفت مقام دوم 310

مقام سوم 312

آنکه پس از نخستین زمامدار شد 315

مقام پنجم از مقامات دوم 317

مقام ششم از مقامات دوم 320

مقام هفتم از مقامات دوم 323

آنچه در ایام هفته آمده 324

آنچه در خصوص هفته آمده 325

آنچه در دوشنبه آمده 356

آنچه در روز سه شنبه آمده 327

آنچه در چهارشنبه آمده 328

آنچه درباره پنجشنبه آمده 330

آنچه درباره آدینه آمده است 331

آنچه درباره شنبه است 333

معنی با ایام دشمنی مکنید 335

آدم و حوا هفت ساعت در بهشت بودند 336

در پیروان هفت منش است 336

پیامبر ابا سفیان را در 7 جا نفرین کرد 337

صندوقهای هفتگانه در دوزخ 338

ایوب هفت سال گرفتار شد 339

فرشتگان هفت بخش اند 340

علی هفت سال قبل از مردم نماز گزارد 341

دیوان بر هفت تن فرود آمدند 342

گزارش فرخ سروش از علی 342

اهل بیت پیامبر هفت اند 342

هفت تن نماز را کوتاه مکنند 343

ذکر بر هفت اندام بخش شده 343

پیامبر را هفت فرزند بود 344

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 40

تن از شما مردم نیستند 5

دونده به مسجد یکی از هشت منش را بیابد 6

هشت تن خوار گردند 6

مساجد را از هشت چیز دور بدارید 7

ایمان هشت منش است 8

گناه های کلان هشت است 8

علی را هشت منش است 9

باب منشهای نه گانه 10

خدا نه منش به پیامبر داد 10

به پیروان علی نه منش داده شده 11

فاطمه دخت پیامبر نه نام دارد 11

خدا به علی نه چیز داده 12

خدا به پیامبر نه منش داد 12

آفت نه چیز نه چیز است 13

در خرمای برنی نه خاصیت است 14

حکم نه چیز از پیروان اسلام برداشته شده 14

از نه چیز منع شده 14

بزهکار را نه ساعت وقت می دهند 14

پیشوایان از حسین تن اند 15

پیامبر نه زن داشت 16

علی نه سخن گفته 16

اندازه رسیدن زن نه سال است 17

زنی که از شوی خود نه طلاق عدی گرفته 17

زکات در نه چیز ثابت است 18

نماز آدینه از نه تن برافتد 19

نه چیز سبب فراموشی گردد 19

معجزه های نه گانه موسی 20

نه قبیله با امام دوازدهگانه ظهور کنند 20

باب منشهای دهگانه 21

پیامبر را ده نام است 22

همیشه رفت وآمد برای یکی از ده کار است 23

خدا خود را به دو چیز توانایی داد 24

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 41

ده چیز از صفات پیشوایی است 25

علی از پیامبر به ده چیز بهره مند شد 26

پیروان علی را به ده چیز مژده است 28

ده منش از اخلاق بزرگ است 28

ده چیز نشانه پدید آمدن رستاخیز است 29

خدا ده صفت را در پیامبر و خاندان وی گرد کرده 29

هرکه ده منش داشته باشد، بهشت می رود 30

در گراینده باید ده منش باشد 30

خوردن ده اندام از اندامهای گوسفند 31

ده چیز

از مردار پاک است 31

ده تن در ده چیز طمع مکنند 31

در ده جای نماز گزاردن روا نیست 32

ده تن به بهشت نروند 33

تندرستی ده پاره است 34

ده تن خود و دیگران را به گرفتاری افکنند 34

زهد ده جزء است 34

ده گونه کنیز بر مالک خود حرام اند 35

شهرت ده جزء است 35

حیا ده پاده است 36

کودکانی که به دهسالگی می رسند 36

یک زن شکیبائی ده مرد را دارد 36

ده چیز است که برخی از برخی دشوارتر است 38

در خربزه ده خاصیت است 40

ده چیز خوشی آور است 41

نماز بر ده وجه است 41

در شیعه ده منش است 42

پیامبر درباره باده ده تن را نفرین کرده 42

پاداش آنکه ده رمضان را پیاپی روزه گرفته باشد 42

پاداش آنکه ده حج گزارده باشد 42

برکت ده پاره است 43

پیش از رستاخیز ده نشانه است 43

اسلام بر ده جزء نهاده شده 44

گروش ده پایه است 44

پاداش آنکه ده سال برای خدا بانگ نماز کرد 45

در مسواک کردن ده منش است 45

نشانه های قیامت ده چیز است 46

پیامبر در شبانروزی ده دوره هفت شرطی طواف می کرد 46

کسی که در روز رمضان ده بار با زنی جماع کند 47

ده سخن پندآمیز 47

ده تن از پیروان اسلام به خدا کافراند 48

ده تیر بر دو باخت جاهلیت 48

آنچه بر هر مسلمانی ست در روز 49

پسران عبد المطلب ده تن بودند 50

باب منشهای یازدهگانه 51

یازده اختری که یوسف در خواب دیده بود 52

چاه زمزم یازده نام دارد 52

باب منشهای دوازدهگانه 53

عمر و جهودان 54

بدترین خلق اولین و آخرین دوازده تن اند 57

راه شناختن نیمروز 59

کسانی که با خلافت ابی بکر مخالفت کردند 62

خدا از اسرائیل دوازده سبط برآورد 66

پیشوایان پس

از پیامبر دوازده تن اند 67

قیس بن عبد اللّه 67

ابو القاسم عتاب 68

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 42

مسروق گفته 48

از مسروق روایت شده 68

از جابر پور سمره روایت شده 69

جابر بن سمره با پدر خود 69

باز از جابر بن سمره روایت شده 69

سماک پور حرب 69

سماک پور حرب از جابر 70

شعبی از جابر بن سمره 70

سعد بن قیس همدانی 70

سماک و عبد اللّه بن عمیر 71

زیاد بن علاقه و عبد الملک 71

از سماک بن حرب و زیاد بن علاقه 71

________________________________________

ابن بابویه، محمد بن علی - مدرس گیلانی، مرتضی، الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، 2جلد، سازمان چاپ و انتشارات جاویدان - تهران، چاپ: اول، 1362ش. الخصال / ترجمه مدرس گیلانی ؛ مقدمه ج 1 ؛ ص42

زشعبی از جابر بن سمره 72

بازشعبی از جابر بن سمره روایت می کند 72

عامر شعبی از جابر 72

باز از شعبی از جابر 73

از اسود بن سعید همدانی 73

عبد الملک بن عمیر 73

سعید بن خالد 73

ابن سیرین از جابر بن سمره 74

عامر بن سعید 84

از سرح برمکی روایت شده 74

از ابی خالد روایت شده 75

از مکحول روایت شده 75

از وهب بن منبه روایت شده 75

از کعب الاخبار روایت شده 75

از سماک روایت شد 76

باز از شعبی روایت شده 76

از سلیم بن قیس هلالی روایت شده 76

از علی بن ابی طالب روایت شده 77

از امام صادق روایت شده 78

سلیم بن قیس گفته 79

جابر بن عبد اللّه انصاری 80

از ابو حمزه ثمالی روایت شده 80

زراره بن أعین گفته 80

سماعه بن مهران گفته 81

تمیم بن بهلول گفته 81

از امام باقر روایت شده 82

به همین اسناد باز روایت شده 82

زراره گفته 83

از ابی بصیر روایت شده 83

از زراره

روایت شده 83

در مسواک کردن 12 خاصیت است 84

حدیث دوازده پرده 86

پرهیزکاران را دوازده نشانه است 87

بر دوازده تن درود مفرستید 88

پیامبر و جعفر بن ابی طالب 88

در تابوت ژرف دوزخ دوازده تن اند 88

بر خوان دوازده چیز است 89

نامهای سال دوازده است 89

از عبد اللّه بن عمر روایت شده 90

محمد بن ابی عمیر و صادق 91

شب 12 ساعت و روز 12 ساعت است 92

ابو اسحاق و تغلب 92

بروج چرخ دوازده است 94

دوازده درمی از پیامبر 95

سرشناسان پیامبر 12 تن بودند 96

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 43

باب منشهای سیزدهگانه 98

مسخ شدگان سیزده گونه جانوراند 99

پسر بچه از سیزده تا چهارده سالگی رسیده می گردد 101

سیزده منش از فضائل علی ست 102

باب منشهای چهاردهگانه 103

در خضاب کردن چهارده منش است 104

غسل در چهارده جا رسیده 104

یاران عقبه چهارده تن بودند 105

باب منشهای پانزدهگانه 106

هرگاه مردم پانزده منش را به جای آورند 107

کودک در میان پانزده، شانزده سالگی روزه گیرد 107

کسانی که ایام تشریق در منی هستند 108

پاداش آنکه پانزده روز از ماه رجب را روزه بدارد 108

نوره کشیدن در هر 15 روز لازم است 109

باب منشهای شانزدهگانه 110

حق دانا شانزده چیز است 110

شانزده چیز تهی دستی آورد 111

شانزده چیز از فرزانگی ست 112

شانزده گروه با خاندان پیامبر دشمن اند 113

باب منشهای هفدهگانه 116

غسل برای هفده جا رسیده 116

باب منشهای هیجدهگانه 117

علی هیجده منقبت دارد 117

آنچه خدا بدان شخص هیجده ساله را سرزنش کرده 117

باب منشهای نوزدهگانه 118

نوزده کلمه دفع گرفتاریست 118

نوزده حکم از زنان ساقط است 119

نوزده پرسش که امام صادق از پزشک هندی کرد 121

باب منشهای بیستگانه 124

در دوستی خاندان پیامبر 20 منش است 124

مؤمن نزد خدا بیست منش دارد

125

پاداش آنکه بیست بار حج گزارده باشد 126

بیست و سه منش پسندیده از امام علی بن الحسین 127

آنچه درباره شب 21 و 23 رمضان رسیده 129

از بیست و چهار چیز منع شده 130

نماز جماعت 25 درجه از نماز فرادی برتر است 130

در نماز 29 منش است 131

در دانش 29 سود است 131

چیزهایی که ابو ذر از پیامبر پرسید 134

باب منشهای سیگانه 136

پیشوا سی نشانه دارد 136

پیشوا از روح القدس یادی می شود 138

رمضان سی روز است 140

زنانی که در کتاب و سنت حرام اند 141

از آدینه تا آدینه دیگر سی نماز واجب است 142

باب منشهای چهلگانه و بالا 143

باده گسار تا چهل روز نماز وی رد شود 143

روزه بر چهل گونه است 145

آنکه درباره چهل تن دعا کند 147

گواهی چهل تن پس از مرگ 147

در نهی از دور نکردن موی عانه 147

نهی از ختنه نکردن 148

در حکم کنیز 148

دیه سگ شکاری چهل درم است 148

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 44

خدا میان دو جمله کفرآمیز 149

استغفار و آمرزش خدا 149

خویشاوندی تا چهل پشت است 150

اما دوازدهم و پیروان وی 150

آنکه چهل حدیث بر کند 151

سفارش پیامبر به علی برای چهل حدیث 151

نعمت خدا و سپاس آن 152

پیرامون مسجد چهل گز است 153

آنکه چهل سال یا بیشتر زندگی کند 155

پیامبر گفته آنکه چهل سال زندگی کند 156

پاداش آنکه چهل بار حج گزارد 156

استدلال علی بر ابی بکر 158

علی مناظره به تطهیر 160

علی به ابی بکر سوگند داد 162

احتجاج علی با مخالفین خود 164

سؤال علی از اصحاب پیامبر 166

علی اصحاب را سوگند داد 168

علی و یاران پیامبر 171

دستور رسول به علی 174

باب منشهای پنجاه گانه و بیشتر 177

پنجاه حقی که

بر مردم است 178

حق نمازگزاری 183

حق آزادکننده 184

حق بستانکار 186

پنجاه منش از منشهای گراینده 187

پاداش آنکه پنجاه حج گزارده باشد 188

باب منشهای هفتادگانه و بیشتر 189

علی هفتاد هنر دارد 190

گزارش پیامبر به علی از آینده وی 193

اخبار پیامبر به علی 196

علی و چاه خشک 198

پیامبر و روز غدیر خم 201

علی و بانگ خدا از عرش 203

پاداش دعای قنوت وتر 204

پاداش آنکه هفتاد بار آمرزش خواهد 204

پاداش آمرزش در ماه شعبان 205

درفش ستایش هفتاد تکه است 206

سودخوارگی هفتاد جزء است 206

گفتار بنده هفتاد ساله در دوزخ 207

پیروان اسلام هفتاد و دو گروه اند 207

روایاتی که امت را هفتاد و سه گروه گفت 208

هفتاد و سه منش از آداب زنان 208

خضاب در حیض بد است 211

خدا به خود هفتاد و پنج سپاه داد 212

گذشت ضد آن کینه توزیست 213

باب منشهای هشتادگانه و برتر 215

پیامبر در حد باده گساری هشتاد تازیانه زد 215

در نمازهای پنجگانه نود و پنج تکبیر است 216

خدایرا نود و نه نام است 216

پاداش صد بار لا اله الا اللّه گفتن 217

باب منشهای واحد تا صد 218

پرسشهای مرد جهود از علی 219

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 45

عنوان صفحه

جهود پرسید از جانداری که در دیگری بود 221

جهود پرسید آن هفتاد کدام ست؟ 223

یکی از خاندان پیامبر نقل کرده است 224

پیامبر صد و بیست بار به معراج رفت 225

صد و بیست گونه میوه 225

بهشتیان صد و بیست گروه اند 225

باید دویست دینار به حافظ قرآن داد 226

سال 360 روز است 226

360 بار طواف مستحب است 226

منشهایی از شرائع اسلام 227

شرح نمازهای واجب 229

بیشتر ایام حیض تا ده روز است 732

نیکی به پدر و مادر واجب است 234

مسلمان از گناههای کلان

دوری کند 236

باب منشهای چهارصدگانه 237

علی در مجلسی چهارصد سخن سودمند گفت 138

موی سفید را مکنید 239

از زیاده روی در ستایش دوری کنید 241

از خدا ناامید مباشید 243

پشت به آفتاب نشینید 245

به ناروا گواه مشوید 247

نیکبخت آنکه از دیگری پند گیرد 249

انگبین خورید و قرآن خوانید 251

به یکدیگر بدبین مباشید 253

ما فریادرسان هستیم 255

مرد در پوشاک نماز گزارد 257

بهشتیان به سراهای شیعه نگران اند 259

هنگام خواب دعا بخوانید 261

گراینده همیشه بیدار و هشیار است 264

هنگام ریستن دعا بخوانید 266

کمتر ماهی بخورید 267

باب منشهای بعد از هزار 269

هفت هزار سال قبل از آفرینش آدم 270

خدا دوازده هزار جهان دارد 271

اصحاب پیامبر دوازده هزار تن بودند 271

نوری که قبل از آدم نزد خدا بود 271

نوری که میانه شانه فرشته محمود بود 272

خدا با موسی صد و بیست و چهار هزار کلمه گفت 273

پیامبر به علی هزار در از دانش آموخت 273

پیامبر هزار باب از حلال و حرام به علی آموخت 274

روایت عبد اللّه بن عمر 274

حکم نماز بی هوش 275

پیامبر هزار باب از دانش به علی آموخت 275

دستور علی به سپاه خود 276

روایت زراره از امام محمد باقر 277

روایت اصبغ بن نباته از علی 277

روایت عبد اللّه بن هلال از امام صادق 277

روایت ابی ابصیر از صادق 278

روایت بشیر دهان از امام صادق 278

روایت مرازم از امام صادق 278

روایت حارث بن مغیره از امام صادق 279

روایت ابی بکر حضرمی از امام صادق 279

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، مقدمه ج 1، ص: 46

روایت ابی بصیر از امام صادق 279

روایت ابان بن تغلب از امام صادق 280

روایت عبد الحمید از امام صادق 280

روایت ذریح محاربی از امام صادق 280

روایت عبد اللّه بن مغیره از

امام محمد باقر 281

روایت عبد اللّه بن میمون از امام صادق 281

روایت جابر از امام صادق 281

روایت ذریح از امام صادق 282

روایت ابی حمزه از امام علی بن الحسین 282

روایت اصبغ از امام علی بن ابی طالب 282

روایت بکر از امام صادق 283

روایت از امام صادق 283

باب منشهای هزار و برتر از آن 284

مقدمه اعلام خصال 287

فهرست أعلام خصال 289

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 2

روی گرداند هالک است. درودهای خدای بر ایشان و بر ارواح و اشباح اینان باد و آمرزش خدای و برکاتش.

اما بعد: دیدم که استادان و گذشتگان من که آمرزش خدا بر ایشان باد در دانشهای گوناگون کتابهایی پرداخته اند و از ساختن کتابی که بر شمارش خویهای پسندیده و نکوهیده باشد غفلت کرده اند.

و چنان یافتم که در نگارش چنین کتابی برای دانش آموزان و خواهندگان در نیکوی سود بسیاریست.

از این روی برای رضای خدای (ارجمند باد نامش) این کتاب را پرداختم، از خدای امیدوار مزد آن هستم و خواهان رستگاری به آمرزش او و امیدم آنست که مرا نومید مگرداند در آنچه در آرزوی آن هستم و امیدوارم از او به بخشش و منتش چون که بر هر چیزی تواناست.

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 3

ما چنین است. دوم- آنکه کسی بگوید: خدای عز و جل احدی المعنی است، مقصود آنکه بیش از معنی واحد نیست، یعنی آنکه او در وجود منقسم نمی شود و ماده و صورت ندارد و نه در عقل و وهم قابل قسمت است، یعنی جنس و فصل ندارد. و این معنی درست است چون که پروردگار ما نیز چنان است.

ترجمه

خداوند بزرگ خوانده باشد و او نیز پذیرفته و خدای او را به بهشت در آورد و آن خواننده به خدای را به سبب به کار نبردن دانش خود به دوزخ برد، سپس امیر المؤمنین گفت: اکنون از دو منش بر شما بیمناک هستم- یکم- پیروی آرزوهای نفسانی و دوم- درازی آنها، چون پیروی از آرزوها انسان را از حق باز دارد و درازی آرزو آخرت را از یاد شما ببرد.

این جهان پشت کننده است و این آخرت روی آورنده و برای هر یک از این دو فرزندانی ست هر گاه بتوانید از فرزندان آخرت گردید و از اولاد جهان مباشید و بجای آورید آنچه از کردار نیک

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 41

می توانید زیرا شما امروز در جهان، کارگاه کردار هستید و بر شما حساب در آن نیست و فردا در حسابگاه هستید و دیگر آنجا جای کردار نیست.

ترجمه

حاجت وی برآورده شد و خدا به او ده پسر داد او نیز خواست به عهد خود وفا کند پس پسران را به خانه کعبه برد برای قربانی یکی از آنان قرعه کشید آن قرعه بنام عبد اللَّه پدر حضرت محمد برآمد عبد المطلب او را از همه بیشتر دوست داشتی ناگزیر قرعه را تکرار کرد باز بنام عبد اللَّه درآمد ناچار به ذبح وی عازم شد دودمان قریش فراهم آمدند و او را منع کردند و پردگیان وی زاری کردند، دخترش عاتکه گفت: ای پدر برای این کار عذری برانگیز پرسید چگونه؟ من ترا همیشه بر خود خجسته و مبارک می دانم، عاتکه گفت اشتران خود را که در چراگاه داری در نظر گرفته میان آنها و فرزند خود قرعه بکش آنچه بنام قرعه شد برای خدای قربانی فرما.

عبد المطلب اشتران خود را فراهم کرد و ده اشتر را به قرعه بنام عبد اللَّه بیرون آورد و ده ده می افزود تا به صد رسید و قرعه بنام اشتران برخورد، غریو از قریش برخاست گفتی کوه های مکه به لرزه در آمد، اما عبد المطلب نپذیرفت تا سه بار دیگر قرعه کشید و هر سه باز بنام اشتران برآمد، سومین بار زبیر و ابو طالب و برادران وی عبد اللَّه را از زیر پای عبد المطلب به در بردند چنان سخت

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 47

در زیر پاهای وی افتاده بود که هنگام کشیدن پوست پشتش کنده شد. عبد المطلب فرمان داد همه آن اشتران را در حزوره که نام محلی در مکه است نحر کنند و کسی را از بردن و خوردن آنها باز

نداشت.

عبد المطلب در روزگار خود، رسومی از خود به یادگار نهاد که دین اسلام آنها را تصویب کرد.

یکم- آنکه زن پدر را بر پسران حرام کرد، دوم- دیه قتل را برای انسان صد اشتر رسم نهاد، سوم- هفت شوط به خانه کعبه طواف واجب کرد، چهارم- گنجی یافته بود یک پنجم آن را به مستحقان رسانید، پنجم- چاه زمزم را سقایه الحاج نام نهاد.

اگر عمل عبد المطلب حجت نبود و عزم وی بر ذبح فرزندش عبد اللَّه مانند عزم ابراهیم بر ذبح اسماعیل نبود، هرگز پیامبر بدین عمل افتخار نکردی و نگفتی من فرزند دو ذبیح هستم، علتی که از برای آن خدای بزرگ ذبح را از اسماعیل بر طرف کرد همان علت برای ذبح عبد اللَّه قرار گرفت و به همین سبب پیامبر و ائمه در صلب این دو قرار گرفت پس ببرکت پیامبر و ائمه خدا ذبح را از ایشان برداشت، سنت در ذبح برداشته شد و اگر نه می باید مردمان در هر عید قربان فرزندان خود را برای خدا قربانی می کردند و هر قربانی که مردمان برای خدا می کنند فدای اسماعیل است تا قیامت.

صدوق مؤلف این کتاب گفته: روایات راجع به ذبیح گوناگون است، برخی دلالت می کند که ذبیح اسماعیل بوده است، و بعضی دلالت می کند که اسحاق بوده است، اما مشهور ذبیح اسماعیل بود و اسحاق پس از وی به جهان آمد و آرزو می کرد که کاش پدرش ابراهیم به ذبح وی مأمور گشتی و او صابر شدی و مانند اسماعیل در پاداش به او رسیدی و خدای بزرگ دانست که این آرزو در دل اسحاق است از این رو او

را در میان فرشتگان ذبیح نامید چون چنین آرزوی داشته.

امام صادق گفته: «اینکه پیامبر گفت من فرزند دو ذبیح هستم از آن جهت است که خدای بزرگ عم را پدر گفت چنان که در قرآن گفته: شما حاضر نبودید که مرگ یعقوب فرا رسید هنگامی که به فرزندان خود گفت پس از من چه می پرستید؟ گفتند خدای تو و خدای پدرانت ابراهیم و اسماعیل و اسحاق را. می بینیم که خدا اسماعیل را که عم یعقوب است پدر او نامیده است و پیامبر نیز گفت عم پدر است، بنا بر این گفته پیامبر من پسر دو ذبیح هستم شامل اسماعیل و اسحاق نیز می شود که یکی از آن دو ذبیح حقیقی ست و دیگری ذبیح مجازی از جهت آرزوی ذبح کردن، مستحق ثواب بر آن شد پس پیامبر پسر دو ذبیح است به این دو وجه.

برای ذبح عظیم وجه دیگری نیز آمده است، فضل پور شاذان گفته: «از امام علی بن موسی الرضا شنیدم که می گفت: «چون خدا ابراهیم پیامبر را دستور داد به جای فرزندش اسماعیل گوسفند را بکشد، ابراهیم آرزو می کرد کاش اسماعیل را به دست خود برای خدا قربانی می کرد و در عوض گوسفند را نمی کشت تا مستحق بزرگترین درجه های پاداش گیرندگان گردد. خدای بزرگ بدو وحی کرد ای ابراهیم

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 48

بهترین مخلوق نزد تو کیست؟ گفت: ای خدا مخلوقی نیافریدی که نزد من از یار تو محمد گرامی تر باشد بعدا پرسید تو خود را بیشتر دوست داری یا او را؟ گفت او را و نیز فرزند او را از فرزند خود بیشتر دوست دارم.

سپس به ابراهیم گفت: کشته شدن

فرزند وی به ستم به دست دشمنانش بیشتر دل ترا می سوزاند یا کشته شدن فرزند تو اسماعیل به دست خود در بندگی من؟ گفت: فرزند او به دست دشمنانش دل مرا بیشتر می سوزاند، خدا گفت: ای ابراهیم گروهی می پندارند که از پیروان محمداند اما فرزندش حسین را به ستم چون گوسفند می کشند از این رو شایسته سخط می گردند، ابراهیم از این گفتار بنالید و دل وی بسوخت و همی گریست، سپس خدا گفت: ای ابراهیم سوختن دل ترا بر حسین فدای دل سوختن تو بر فرزند تو اسماعیل گردانیدم اگر او را به دست خویش سر می بریدی، از این جهت بالاترین درجات پاداش گیرندگان را برای تو گردانیدم، چنان که در قرآن کریم گفته: «او را فدای بزرگی دادیم».

ترجمه

گوی کردم و همه آن را در کتاب نبوت نگاشته ام.

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 49

ترجمه

و مگر افکند که آسایش در گرد کردن خواسته است او نیز فریب خورده پی جهان و خواسته آن رود، چون در دیگر جهان فرا شمار کشند فرو ماند، آنگاه گفت: هرگز دوستان خدای در جهان رنج نبرند بلکه در جهان برای آخرت کوشا باشند. هر کس در جهان برای روزی اندوه خورد گناهی بر او نگارند. مسیح پیامبر به یاران خویش گفتی: جهان پلی است از آن بگذرید و آن را آبادان مگردانید.

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 53

ترجمه

دهیم به راستی همه اینها. آنگاه پیامبر گفت: خدایا بر گفتار ایشان گواه باش. من شما را گواه می گیرم و گواهی دهم که خدا مولای من است و من مولای هر مسلمانی هستم و من به هر مسلمانی از او به او خود شایسته تر هستم. آیا این گفتار را باور دارید؟ گفتند آری بدان چه گفتی گواهی می دهیم.

سپس گفت: «هر که را من مولای او هستم علی مولای اوست. آنگاه دست علی را گرفت و او را به دست خویش بلند گردانید چندان که زیر بغل هر دو آشکار شد سپس گفت: خدایا دوست او را دوست دار و دشمن او را دشمن؛ یار او را یار باش، من پیش از شما به آخرت می روم و جایگاه شما را آماده می کنم و شما فردای قیامت در حوض کوثر بر من درآیید و آن حوضی ست به اندازه بصری تا صنعاء پهنای آن ست و به شماره ستارگان آسمان جامهای سیمین دارد، من در قیامت از شما بازخواست می کنم به آنچه امروز شما را بر آن گواه گرفتم، این بازرسی را سر حوض از شما خواهم کرد و می پرسم پس از

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 55

من با ثقلین چه کردید؟

اصحاب پرسیدند این دو ثقل کدام است؟ گفت: ثقل کلان تر کتاب خدای ست و این میانجی از طرف خدا و من به شما کشیده شده سری از آن به دست خداست و طرف دیگر آن به دست شما و دانش پیشین و پسین تا قیامت در آن است. و اما ثقل اصغر هم وزن قرآن است و آن علی بن ابی طالب و عترت اوست این

دو از هم جدا نگردند تا سر حوض بر من درآیند. (بصری شهرستانی ست در شام و صنعاء پای تخت یمن است).

معروف گفته: این حدیث را بر امام محمد باقر عرضه داشتم، گفت: ابو الطفیل درست گفته است، خدا او را بیامرزاد. ما این حدیث را در کتاب علی (ع) یافتیم، مؤلف این کتاب صدوق گفته: اخبار در این باب بسیار است و آنها را در کتاب معرفت فضائل آورده ام.

ترجمه

گروه اند از پیروان من که بهره یی در اسلام ندارند و ایشان: غلات و قدریه اند. مقصود از غلو زیاده روی

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 58

در حق متبوعان خود است مثلا مدعی شود خدا جهان را به اختیار پیشوایان نهاده و ایشان هر چه خواهند می توانند از مرگ و زندگی.

ترجمه

و خرسندی در درویشی و توانگری و دادگری در حال خشنودی و خشم. و سه چیز کشنده: تنگ چشمی و چیرگی آرزوهای نفسانی و خود پسندی ست.

در روایت دیگر از امام صادق رسیده که گفته: «شح مطاع بدگمانی به خدایست. من که صدوق مؤلف این کتاب هستم، این روایت را در کتاب معانی الاخبار با سند آن یاد آور شدم. در خبر دیگریست که چون در شب معراج از پیامبر پرسیده شد که فرشتگان بزرگوار در آسمان در چه چیز کاوش می کردند؟ گفت: «درجات و کفارات. و گفت: به من ندا در دادند که درجات چیست؟ گفتم: شاداب گرفتن دست نماز در اوقات سرما و به نماز جماعت رفتن. و چشم به راه بودن هر نمازی پس از نماز دیگر و دوستی من و خانواده من تا هنگام مرگ، این خبر دراز است آن را با سندش در کتاب اثبات المعراج آورده ام.

امام صادق از پدر خود نقل کرده که می گفت: «پیامبر گفت: «سه چیز نابودکننده است:

پیمان شکنی، راه و روش پیامبر را رها دادن و گسستن از توده مسلمانان و سه چیز رهایی ده است: نگاهداری زبان خود و گریستن بر گناه های خویش و در سرا از مردم کناره گیری».

ترجمه

حسین را پیش پیامبر آورد و گفت: مبادا این کودکان را بی پدر کرده. پیامبر از سخن وی بگریست.

آنگاه به مردمان گفت: هر که از علی برای من خبری بیاورد او را به بهشت جاویدان مژده دهم.

حضار به جستجوی پرداختند. عامر بن قتاده بازگشت و مژده بازگشتن علی را بیاورد، پس علی در آمد و با دو اسیر و سه اشتر و سه اسب. جبرئیل فرود آمد و پیامبر را از آنچه گذشته بود آگاه ساخت.

پیامبر به علی گفت: خواهی ترا ز ما وقع بیاگهانم؟. منافقان می گفتند تا این زمان در سرگردانی بود و در درد زائیدن اکنون خواهد سرگذشت وی را برای او نماید. سپس گفت: یا ابا الحسن تو خود از

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 76

سرگذشت خویش مرا حدیث کن تا گواه این گروه باشی. گفت: ای فرستاده خدا چون بدان وادی در آمدم این سه تن را یافتم که بر اشتران اند و بانگ بر من زدند که کیستی؟ گفتم: علی پسر عم فرستاده خدای، گفتند:

ما فرستاده خدای را نمی شناسیم کشتن تو یا محمد نزد ما یکسان است، آنگاه این کشته بر من تک آورد و زد و خوردی روی داد ناگاه باد سرخی وزیدن گرفت که در آن آواز ترا می شنیدم که می گفتی یقه زرهش را برای تو بریدم به شانه وی زن، زدم کارگر نشد باد سیاهی وزیدن گرفت آواز ترا شنیدم که می گفتی زرهش را بالا زدم ضربتی برانش زدم و آن را بریدم و به زمین افکنده سرش را بر گرفتم.

سپس این دو تن گفتند چنان شنیده ایم که محمد یار مهربان با درگذشتی ست، ما را بر او بر

و در کشتن ما مشتاب، این یار کشته ما با هزار مرد برابر بود. پیامبر گفت: نخستین آواز جبرئیل بود، دومین از آن میکائیل، پس به یکی از آن دو گفت: بگوی لا اله الا اللَّه و گواهی ده من فرستاده اویم آن مرد گفت: به دوش کشیدن کوه ابی قبیس نزد من، آسان تر است از گفتن این سخن، پیامبر گفت:

گردن وی را بزن دیگری را پیش آوردند گفت آنچه گفتم بگوی او در پاسخ پیامبر گفت: مرا نیز به یار خود بپیوند، علی خواست تا گردن وی زند، جبرئیل بر پیامبر فرود آمد و گفت: خدا ترا درود می فرستد و گوید او را مکش چون در قوم خود خوش خوی و جوانمرد است. در زیر شمشیر پرسید این سخن فرستاده خدای توست؟ پیامبر گفت: آری، آن مرد گفت به خدا سوگند برای برادران خود مالک درمی نبودم و هیچ گاه در نبرد نگریختم، اکنون گواهی می دهم که خدای یکی ست و تو فرستاده وی.

پیامبر گفت: این مردیست که خوشخویی و جوانمردی او را به بهشت کشانید.

ترجمه

است، لیک خدای بزرگ ستایش کرده نیکی به درویشان را و گفته: آن کسانی هستند که با بسیاری نیاز دیگران را بر خویش برتر دارند و کسانی که خود را از تنگ چشمی نگهداشتند نیز ایشان رستگاراند».

ترجمه

کوتاهی نکردند آنچه از جهان گرد کردند وارثان نابکار وی بر خویش قسمت کردند و ایشان نزد کسی رفتند که بهانه آنان را نپذیرد. سزاوار است که به کارهای جهان دیده بگشاییم و از کارهای ناشایست کناره کنیم، از خدای جهان بپرهیز، دل خود را بدو چیز بسپار، چیزی از جهان برگیر که چون درگذشتی از خوبیها با تو باشد و از بدیها دوری کن و چیزی مبر که نزد خدا پشیمانی داشته باشد. ای عمر از خدای بترس در خود را برای مردم گشاده دار و ایشان را به آسانی بپذیر ستمرسیده را یاری کن و دست ستمکار را از مردم کوتاه کن. بعدا گفت: هر که دارای سه چیز باشد ایمانش به خدای جهان کامل است، عمر چون شنید به دو زانو نشست و گفت: ای دودمان پیامبر آنها کدام است؟ گفت: «ای عمر هر که خشنود گردد، خشنودی او را به تباهی نکشاند و چون خشمناک گردد خشمش او را از حق بیرون نبرد و چون توانایی یافت از آنچه که از او نیست دست کوتاه کند». عمر دوات و کاغذ خواست و نوشت: «بنام خداوند بخشایشگر مهربان عمر بن عبد العزیز فدک را که حق محمد بن علی بود به او باز پس داد».

امام گفت: گرونده به خدا کسی ست که چون چیزی را پسندد خوشی او را به گناه نکشاند و چون چیزی را بد دارد خشم او را از گفتار راست بیرون نبرد. آن کس مؤمن است که توانایی او را به دست اندازی به حق دیگران برنگزیند. پیامبر گفت: هر کس سه منش داشته باشد ایمان او به حد کمال

رسیده است: آنکه خشنودی او را به گناه نکشاند و خشم او را از حق بیرون نبرد و چون توانایی یافت

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 84

به حق دیگران دست اندازی مکند. نام مؤمنی را پیش امام صادق بردند، گفت: مؤمن کسی ست که چون خشم گیرد خشم او را از حق بیرون نبرد و خوشی او را به تباهی نکشاند و چون توانایی یافت به حق دیگران دست اندازی مکند».

ترجمه

جهان آمد و روزی که بمیرد و روزی که زنده گردد و عیسی پیامبر (ع) در این سه جا تندرستی خود را از خدا خواست چنان که گفته: «درود بر من روزی که زاییده شدم و روزی که درگذرم و روزی که زنده گردم».

ترجمه

خوار سازد و رها کند، بعدا با تو نشیند و با تو انگیخته گردد و ترا از آن بازخواست کنند چنین است آن را نیکو آماده دار اگر نیکو بود با آن آسایش یابی و اگر تباه باشد از آن در بیم و هراس گردی این همدم همان کردار تو در جهان است».

گفتم: همی خواهم که این گفته را در شعری چند در آورده تا در میان دیگران از خاندان تازی بدان افتخار کنیم و آن را بر نماییم. پیامبر حسان شاعر را خواست تا آن را به شعر درآورد. من همان دم آن را به شعر درآوردم و پیش از آمدن وی نزد پیامبر خواندم و گفتم امید است همان گفتار تو باشد، و آن چنین است: از کردار خویش همدمی برگزین، تا در گور با تو همدم باشد، آن را پیش از مرگ آماده دار. برای روزی که از این جهان درگذری، در جهان به چیزی دل بند که خشنودی خدا در آن باشد. پس از مرگ آنکه همیشه با تو خواهد بود همان کردار توست.

ترجمه

عموما مردمان بگویند فلان شخص را. سلاح پیامبر در میان ما مانند تابوتست که در بنی اسرائیل است یعنی همچنان که تابوت در بنی اسرائیل نشانه پیامبری در دارنده آن بود سلاح پیامبر نیز نزد هر که از ما باشد او نیز پیشوا خواهد بود و هر جا

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 93

سلاح است پیشوایی نیز آنجاست.

ابن اعین گفته: به امام صادق گفتم: دلیل رد مدعی پیشوایی بر خلاف حق چیست؟، گفت:

«سه نشانه دارد که اگر در کسی فراهم گردد پیشواست: ولی پیشوای پیش از خود بوده و سلاح پیامبر اکرم پیش وی باشد و وصی صریح پیشوا باشد به اندازه یی که اگر به مدینه بیایی و از مردمان و کودکانش جویا گردی که پیشوای پیشین کرا وصی کرد بگویند فلان را». در این صورت چنین کسی پیشوای حق است.

ترجمه

در پایه او نیست می خورد. گرانجان یا تنبل را سه نشان است: به سستی گراید تا بزهکار گردد و کوتاهی کند تا ناسپاس شود و تضییع کند تا بزهکار گردد. پرت یا غافل را سه نشان است: سهو یا پرتی، بازی، فراموشی. حماد پور عیسی گفته: امام صادق می گفت: «برای هر یک از این علامات و نشانه ها که یاد شد اصولی ست که بیش از هزار در است و هزار هزار در، ای حماد در شبانروز جویای دانش باش و هر گاه خواسته باشی دیده ات بینا گردد و به نیکی جهان و سرای جاویدان رسی آنچه در دست مردم است آز از آن کوتاه کن و خویشتن را در شمار مردگان انکار و خویش را برتر از کسی مپندار و زبان خود را پوشیده دار چنان که خواسته خود را».

ترجمه

گردید.

بعدا از شیر گرفته شد و از دست رنج پدر و مادر او را روزی داده و دل ایشان را بر وی مهربان گردانید چنان که در کارها و خوراک و پوشاک او را بر خویشتن برتر دارند. و چون بالیده و خردمند گردید برای زندگی و ارتزاق پی کار رود و چون در تلاش کوتاهی کند به خدای خویش در روزی رسانیدن بد گمان گردد و از بیم تنگی روزی و در آمد بر خود و همسر خویش تنک گیرد چنین بنده یی بد بنده یی باشد».

ترجمه

بسنده کند بی نیازترین اهل جهان است،

ای علی سه منش است، پیروان من

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 101

توانایی آن را ندارند: همراهی با برادر دینی در توانگری خویش، انصاف دادن به مردم در باره خود به یاد خدا بر همه حال بودن، غرض از آن ذکر

سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الا اللَّه و اللَّه اکبر

نیست بلکه غرض آن است که اگر به حرامی گرفتار گردی خدای را به یاد آور و از آن درگذر،

ای علی در سه چیز بیم دیوانگی ست: زیستن در میان گورها، با یک پا افزار راه پیمودن، آنکه تنها خسبد،

ای علی همنشینی سه تن دل را می میراند: همنشینی فرومایگان و همنشینی توانگران و همدمی زنان.

ای علی سه چیز بر نیروی حافظه بیفزاید و بیماری را دور سازد: نوشیدن شیر، مسواک کردن دندان، فرو خواندن قرآن.

ای علی سه کار وسواس آورد: گل خواری، ناخن به دندان چیدن، ریش را خاپیدن.

ای علی ترا از سه منش دور خواهم: رشک و آز و خود پسندی.

ای علی سه چیز دل را سخت سازد: گوش دادن به آوازه خوانی. شکار گرفتن، به درگاه شاهان آمدن.

ای علی خوشی زندگی در سه چیز است: سرای فراخ و کنیز زیبا و اسب تازی باریک میان». مؤلف کتاب صدوق گفته:

اسب قباء اسب میان لاغریست که در وصف آن: اقب و قبا هر دو به کار رفته چون لفظ فرس که اسب است مذکر و مؤنث هر دو آمده و در وصف ماده قباء گفته شده.

ترجمه

عطسه زند (که فارسی ستوسه گویند) به او گویند:

یرحمکم اللَّه

چون که دیگری نیز با اوست که فرشتگان باشند، آنکه سلام به دیگری دهد در پاسخ:

السلام علیکم

گویند، آنکه برای تندرستی دیگری دعا کند گوید:

عافاکم اللَّه

». ترجمه

سه جا به بنده نزدیک ترم: هر گاه خشمناک گردی مرا به یاد آور، هر گاه خواستی میان دو تن داوری کنی مرا یاد آور، هر گاه با زن بیگانه خلوت ساختی و با شما کسی نبود مرا یاد آور».

ترجمه

نیکی و دانش را جمع ساخته اند». صدوق گفته: «فطموا العلم فطما آن است که دانش از دیگران بریدند و همه را یک جا برای خود فراهم ساختند».

ترجمه

از پسر پیامبر خود آموختم. گفت: او داناست؟. گفتم: آری. گفت: از او سه چیز پرسش کن: بپرس از تخمها چه تخمی حرام است و از ماهیها کدام حرام است و از پرنده ها کدام حرام؟ من در آن سال حج گزاردم و از امام صادق خواستم که جواب مردی که از من سؤالی کرده جواب دهد، پرسید آنها چیست؟.

گفتم: پرسید کدام تخم حرام ست؟ و کدام ماهی حرام؟ و کدام پرنده حرام ست؟. در پاسخ گفته:

«هر تخمی که سر و تهش یکسان باشد آن را مخور و هر ماهی که پولک ندارد مخور و هر پرنده که چینه دان ندارد مخور. من از مکه بدان جا رفتم به آن مرد مسیحی گفتم. گفت: جواب دهنده یا پیامبر است یا وصی پیامبر. مصنف صدوق گفته: پرنده های آبی هر کدام چینه دان یا سیخک پا دارند حلال گوشت است و از پرنده های بیابانی هر کدام هنگام پریدن پر زنند حلال گوشت است. هر گاه پرنده یی هم پر زند و هم سکونش دارد آنچه پر زدنش از سکونش بیشتر باشد حلال است و آنچه سکونش بیشتر باشد حرام.

ترجمه

و از محرمات آن اجتناب کرده اینان بهشتیان اند. شفاعت ایشان به درگاه خدا به واسطه قرآن پذیرفته است».

ترجمه

پیر خود محمد بن الحسن شنیدم روایت می کرد از امام صادق که می گفته: زبیر از ما بود تا فرزندش عبد اللَّه بزرگ شد و او را از ما بگردانید».

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 125

ترجمه

در نماز است، چون که کسی که عطر به کار برد و زن داشته باشد و نماز نگزارد از عطر و زناشویی هرگز پاداشی از خدا نیابد».

ترجمه

و به کار بردن قدرت است تا جبر لازم آید. بنا بر این غرض از قضا حکم تکلیفی ست و قدر علم تفصیلی به کار بندگانست و معنی مشیت اختیار دادن به ایشان است. و هیچ یک از اینها بنا بر اعتقاد (صدوق) وادار کردن مکلف به عملی نیست.

ترجمه

باز گوید- آنچه آن را می آموزی همان را باز گوی کن- حال آنچه بدو آموختی بد یا نیک باشد پس بنگر تا آن را چه آموزی.

ترجمه

عمر یا ابو عبیده افکنده بودم یکی از ایشان خلیفه می شد و من به منزله وزیر او می شدم.

و اما آن سه که نکرده بودم ای کاش می کردم. ای کاش روزی که اشعث بن قیس را اسیر کردند و پیش من آورده بودند می کشتم و چنان می پندارم که هیچ شر و نابکاری نمی بیند مگر آنکه به آن شر و نابکاری یاری و یاوری می کند. ای کاش هنگامی که خالد را به نبرد بازگشتگان از دین فرستادم خود نیز به روستایی از روستاها پشت جبهه رفته بودم تا هر گاه مسلمانان پیروز می شدند به چشم خود می دیدم و هر گاه اندیشه یی به ضد آنان می شد در مقام نبرد یا یاری بر می آمدم و ای کاش هنگامی که خالد بن ولید را به جبهه جنگ شام فرستادم عمر بن خطاب را نیز به جبهه جنگ عراق و ایران فرستاده بودم تا هر دو دست خویش را از راست و چپ در راه خدا به کار برده بودم.

و اما سه کاری که ای کاش از پیامبر پرسیده بودم که کار جانشینی پس از وی با که خواهد بود؟

تا بعد از وی در کار جانشینی نزاع نمی شد. ای کاش از او پرسیده بودم که آیا گروه انصار مدینه نیز در کار جانشینی بهره یی دارند و نه و ای کاش از پیامبر راجع به میراث برادر و عم پرسیده بودم چون در دل من در این باب احتیاجی هست.

صدوق مؤلف این کتاب گفته: روز غدیر خم برای کسی در باره جانشینی بهانه یی نگذاشته، فاطمه دخت پیامبر هنگامی که فدک را از او گرفتند و او پیش قوم انصار سخنرانی کرد ایشان

بدو گفتند:

ای دختر پیامبر هر گاه این سخنان را پیش از بیعت ما با ابی بکر گفته بودی جز با علی با کسی بیعت نمی کردیم فاطمه به ایشان گفت پدر من در غدیر خم برای کسی بهانه یی نگذاشته است.

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 136

ترجمه

ندیدم و بازگشت را نیز مصلحت ندیدم برای آشامیدن شیر خود بیدار شوند و مرا نیابند پس بالای سر اینان بایستادم تا سپیده دمیدن گرفت در حالی که اهل من از گرسنگی ناراحت بودند. ای خدا هر گاه دانی که این کار را از بیم تو به جای آوردم به ما گشایشی ده. سنگ بیشتر از آن بشکافت چنان که آسمان را دیدند.

سومی گفت: پروردگارا دانی که دختر عمی داشتم که از همه کسان وی را بیشتر دوست می داشتم، از او کام دل خواستم موافقت نکرد مگر آنکه صد دینار زر بدو دهم، پس به کوشش بسیار آنها را یافتم و پیش وی بردم مرا به خود پذیرفت و چون خواستم تا با وی درآویزم گفت: از خدای پرهیز و مهر را به ناروا مشکن من او را نهادم و صد دینار زر را نیز به او دادم، ای خدا اگر دانی که این کار از بیم تو بود ما را گشایشی ده، همه سنگ بر کنار شد و بیرون رفتند».

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 143

ترجمه

خویش فراهم کند و گروهی را طرفدار خود سازد و شاگرد دیگری را که دانش را زنده دارد و در مقابل سر پیچان خود دارد لیک به اندک شبهه یی در دم گرفتار تردید و شکست گردد و دیگری که نه چنانست و نه چنین لیک در لذات مادی فرو رفته و همیشه در اندیشه جستجوی خواسته جهان است. ایشان هیچ یک شایسته برای خواندن مردمان به دین نیستند به چهار پایان چرنده ماننده تراند از این رو دانش به مرگ دانایان از میان خواهد رفت.

با همه اینها نمی توان مدعی شد که زمین خدا از پیشوای تهی ماند اما مغلوب ستمکاران خواهد بود و در میان امواج ژرف از دیده ها نهان شود برای آنکه پیشوایان خدا و راهنمایان وی از میان نروند، آنان چند تن اند و کجایند؟ ایشان از جهت شماره پیوسته اندک اند لیک در پیشگاه خدا از همه بزرگ تراند-؛ آنچه در دیده جهان خواهان دشوار است آن را آسان شمارند و به آنچه نادانان از آن گریزانند خوی گیرند. ابدان ایشان در جهان است و روان هایشان در جهان جاودان، ای کمیل ایشان پیشوایان خدایند و رسانندگان کیش وی اند.

خوشا خوشا من دلباخته دیدار آنان هستم، برای خویش و شما از خدای جهان رحمت می خواهم».

صدوق مؤلف کتاب گفته: این روایت را به سندهای بسیار در کتاب اکمال الدین و اتمام النعمه در اثبات نهانی پیشوای روزگار و دور ساختن سرگردانی بازگوی کرده ام.

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 145

ترجمه

سوم آن به دخت من فاطمه و یک سوم آن به علی و خانواده وی هر که در تابش این فروغ افتاد به دوستی آل محمد راه یافت و هر که را تابش این فروغ فرا نگرفت از دوستی ایشان بر کنار شد و گمراه گردید».

ترجمه

صدقه است و برای ما هدیه آن را پختند». این سه دستور در باره بریره روان گردید.

دستور یکم: هر گاه کنیز شوهر دار آزاد گردد اختیار فسخ زوجیت را دارد. دستور دوم- حق آزاد کردن بنده را حق ولاء گویند، یکی از آثار آن این بود که هر گاه آزاد شده بمیرد و وارث نسبی نداشته باشد آزادکننده مال وی را به ارث می برد. دستور سوم: صدقه یی که فقیر گرفت هاشمی آن را به عنوان هدیه می تواند بخورد.

ترجمه

بعد از اثبات و نزد من آوردن بخشیدن تو سودی ندارد. خلاصه این سه دستور از این قرار است: یکم- پیامبر گفت:

زره ها را به عاریت می ستانم که بعدا باز پس دهم. دوم- پیش از فتح مکه همه مسلمانان مکه وظیفه داشتند به مدینه حرکت کنند و مهاجرت مهم بود اما پس از مهاجرت تباه شد و نخستین بار در باره صفوان روان شد. سوم- هر گاه پیش از محاکمه و صدور حکم صاحب کالا دزدی آن را به دزد می بخشید حد زائل شدمی اما بعد از حکم زائل نمی شد.

ترجمه

یا پیامبر مرسلی ست یا فرشته مقرب خدا. از درون عرش بانگی برآید که این نه فرشته مقرب است و نه پیامبر مرسل و نه فرشته بردارنده عرش، بلکه علی وصی پیامبر و پیشوای پرهیزکاران و پیشرو دست و روی سپیدان جهانست.

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 158

مؤلف خصال گفته: این حدیث غریب است چون در آن نامی از براق و چگونگی آن رفته و یادی از حمزه بن عبد المطلب در عداد پیامبر و علی ست. ابن عباس گفته: روزی پیامبر دست علی را گرفته بود و می گفت: «ای گروه انصار، ای گروه بنی هاشم، ای گروه بنی عبد المطلب. من محمد هستم فرستاده خدایم من در چهار تن از افراد خانواده ام از گل آمرزش سرشته شدیم، من و علی و حمزه و جعفر است. یکی گفت: ای فرستاده خدا ایشان سواران روز قیامت اند. گفت: مادر تو به مرگ تو نشیند در آن روز جز چهار تن سوار نباشند: من و علی و فاطمه و صالح پیامبر. من سوار براق هستم فاطمه سوار ناقه عضباء من است، صالح سوار ناقه ایست که آن را پی کرده بودند و علی سوار اشتریست از اشتران بهشت که مهارش یاقوت سرخ است دو جامه سبز در پوشیده میان بهشت و دوزخ می ایستد روزی که عرق مردم را لگام زده، بادی از زیر عرش وزد و عرق مردمان را خشگ گرداند چون نگاه پیامبران و صدیقان بروی افتد گویند این فرشته یی مقرب یا پیامبریست مرسل. منادی گوید: نه فرشته مقرب است نه پیامبر مرسل، علی برادر پیامبر خداست در جهان و سرای جاویدان».

ترجمه

گفته:

«ماه بر بنی اسرائیل نمی تابید، خدا به موسی گفت: استخوانهای یوسف را از مصر بیرون آورد و وعده داد هر گاه استخوانهای او را بیرون آوری ماه تابیدن گیرد، خواست استخوانهای او را بر آورد، پرسید چه کسی جای آن را می داند؟ یکی از ایشان گفت: زالیست که جای آن را می داند، زالی زمین گیر و کوری را آوردند به او گفت: گور یوسف کجاست؟. گفت: تا چهار چیز را به من ندهی نگویم و آنها: دو پای مرا سالم سازی، جوانی مرا باز پس گردانی؛ دیده ام را روشن سازی، مرا در سرای جاویدان با خود در بهشت نشانی.

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 159

اینها بر موسی (ع) گران آمد، خدا بدو وحی کرد به وی ده که من برآورده می کنم. موسی پذیرفت زال گور را بدو نمود، موسی او را از کنار رود نیل بیرون آورد، در صندوق مرمری بود، چون بیرون آورد ماه برآمد آن را با خود به شام برد، از این رو جهود مردگان خویش به شام می برند».

ترجمه

گردید. جایگاه تو و همسر تو در آن بود. و از آزار و بدی جهان در آسایش بودی. با همه از مکر و فریب من نتوانستی جدا شدن.

چنین جایی سودمند را از کف بدادی. هر گاه آمرزش خدا ترا فرو نمی گرفت. از بهشت ترا قسمتی و روزی نبود.

ترجمه

زبان تیزی داده اند که تباه خود را بر راستی و درستی دیگران چیره می سازی؛ ابن عباس گفت: خاموش؛ هرگز تباه بر درست چیره نگردد، رشک را بگذار؛ رشک ناخوش شیوه ایست، معاویه گفت: راست گویی، به خدا سوگند برای چهار منش ترا دوست دارم و چهار منش ترا می بخشم. من آنچه از تو دوست می دارم یکم خویشی تو با پیامبر است. دوم- تو مردی از خویشان من و از نژاد خالص عبد مناف هستی سوم- آنکه پدر من با پدر تو دوستی داشت، چهارم- آنکه تو زبان قریش و دانای ایشان هستی، اما آن چهار چیزی که از آن چشم پوشی کردم، شرکت تو در نبرد صفین با کسانی که بر من تک آوردند و زشتکاری تو در یاری نکردن عثمان بود و کوشش تو بر عائشه ام المؤمنین بود و دیگر آنکه زیاد را از برادری با من نفی کردی، چون کارهای ناشایسته ترا جستجوی کردم از قرآن کریم و اشعار تازیان بهانه ترا یافتم. اما عذر تو موافق قرآن کریم این آیت است: گروهی کار شایسته و ناشایسته را با یک دیگر در آمیختند به امید آنکه خدای از سر گناه ایشان درگذرد و آنچه شاعران گفته اند، گفته نابغه ذبیانی ست که گفته: تو کدام یاری را از مردان پاک از خرده ها خواهی یافت، هر گاه بنا شود انسان برای خرده یی از یاران خود ببرد دیگر برای او یاری نماند.

بدان من چهار منش نخستین را از تو پذیرفتم و از این چهار منش بعدی تو که گفتم در گذشتم و گفته شاعر اول را در باره تو به کار بستم، که گفته: من از

دوستان نیکی پذیر هستم و از بدی ایشان چشم پوش هستم.

ابن عباس در پاسخ وی پس از ستایش خدای، گفت: آنکه یاد آور شدی از برای خویشاوندی

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 167

با پیامبر مرا دوست داری، این وظیفه هر مسلمانی ست چون این دوستی همان مزدیست که پیامبر در برابر دین و قرآنی که برای شما آورده درخواست کرده و خدا گفته: «ای پیامبر به مردمان بگوی من از شما مزدی جز دوستی خویشان خود نخواهم و هر که پیامبر را بدین مسئول جواب ندهد نومید و بی آبروست و به دوزخ افتد». و آنچه گفتی که من از خویشان تو هستم درست است، خواستی صله رحم نموده باشی، به جان خود سوگند، تو امروزه نسبت به آنچه سابق از تو آشکار شد بسیار صله رحم همی کنی و امروزه لغزشهای گذشته تو جای سرزنش نیست و گفتی پدر من با پدر تو دوست بوده درست است و گفته شاعر نخستین بر آن گواه باشد. تا یار زنده بود در وفا کیشی با وی کوشا باشم و اگر میرد و من زنده باشم با بستگانش پیوسته باشم هر که بر پیمان خود ثابت نباشد من بر او اعتماد نخواهم داشت زیرا هیچ گاه مرهمی بر دل ریش من ننهد.

و آنچه گفتی که من زبان مردم قریش و دانای ایشان هستم، تو خود داری این مراتب هستی لیک بزرگواری تو ترا بر این داشت که مرا در این مقامات برتر داری، در این باب نیز گفتاری از شاعر نخستین آمده است، جوانمرد؛ جوانمرد را مقدم دارد اگر چه خود بزرگ است دیگران را بزرگ دارد و

آنچه را گفتی که در جنگ صفین بر تو تک آوردم به خدا اگر این کار را نکرده بودم از فرومایه ترین مردم جهان بودم، ای معاویه هرگز می پنداشتی که پسر عم خود علی وصی پیامبر و سرور پیروان را که مهاجر و انصار، دور وی فراهم آمده بودند واگذارم و به تو پیوندم. در دین خود شک داشتم؛ یا آنکه از کشته شدن در راه راستی دریغ داشتم؟.

از واگذاردن عثمان گفته بودی. کسانی که با وی از من نزدیک تر بودند او را گذاردند و رفتند، من نیز به ایشان و دوران پیروی کردم، من با هجوم کنندگان هیچ گاه انبازی نکردم بلکه مانند جوانمردان از او دست باز داشتم، و گفتی که من بر ضد عائشه، کوشش کردم، پیامبر اکرم به وی فرمان داده بود در سرای خود نشیند و پس پرده بماند، اما عائشه پرده را درید و با پیامبر مخالفت ورزید و آنچه ما با وی به جای آوردیم مناسب بود.

گله کردی که من زیاد را از برادری تو نفی کردم این کار به فرمان پیامبر اکرم بود که گفته:

«فرزند از آن خداوند بستر است که شوی شرعی زن باشد و پاداش زنا کار سنگ است. اکنون من دوست دارم آنچه ترا شاد کند، هر امری باشد. عمرو بن عاص به معاویه گفت، به خدا سوگند او ترا دوست نداشته همی خواهد که به چرب زبانی با تو سازگاری نشان دهد و بیتی نیز از شاعری گواه آورد. ابن عباس بدو گفت: عمرو عاص خود را میان استخوان و گوشت و میان مغز و پوست در آورد، و گفت: اکنون باید بداند که

با پهلوانی روبروی شده یی، به خدا ای عمرو برای خدا ترا

________________________________________

ابن بابویه، محمد بن علی - مدرس گیلانی، مرتضی، الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، 2جلد، سازمان چاپ و انتشارات جاویدان - تهران، چاپ: اول، 1362ش. الخصال / ترجمه مدرس گیلانی ؛ ج 1 ؛ ص168

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 168

من دشمن دارم و از آن عذر نخواهم، تو گفته بودی من بدخواه محمد هستم، خدا این آیه را نازل کرد که: «بد خواه تو دم بریده است، تو در جهان و آخرت دم بریده یی تو بدخواه محمدی در جاهلیت و اسلام» خدا گفته: «گروهی که به خدا و قیامت ایمان دارند؛ ایشان را نخواهی دید که با دشمنان سخت خدا و پیامبر دوستی کنند». تو هماره با خدا و پیامبر وی سرسختی نشان دادی و هر چه توانستی در مقابل پیامبر کوشیدی و سواره و پیاده خویش را فراهم کردی تا چون خدا ترا شکست و چنبر مکر و فریب ترا به گردن تو افکند و نیروی ترا سست ساخت، راه و رسم ترا باور نداشت، ناگزیر از آن باز ایستادی، آنگاه با خانواده وی پس از او دشمنی پیش گرفتی و برای این کار با معاویه همدست شدی و دشمنی دیرین تو و رشک بسیار تو به همه دودمان عبد مناف هنوز مانده است. مثل تو در این مقام آن است که شاعر گفته: عمرو به من شماتت کرد در حالی که خود خوار گردید نزد نره شیری مانند کفتاری شد همپایه من نیست تا با وی درآویزم و آبرویش پاک ببرم و نه بنده من باشد که بدو تک آورم و سخت

گیرم.

چون ابن عباس خاموش شد، عمرو عاص خواست سخن آغازد لیک معاویه وی را بازداشت و گفت: ای عمرو به خدا سوگند تو مرد میدان وی نیستی بهتر آنکه گفتار را رها کنی، عمرو نیز این سخن معاویه را غنیمت شمرد و خاموش شد. ابن عباس گفت: ای معاویه او را واگذار تا سخن آغازد و با ننگ چنان داغی بر او نهم که تا قیامت بردگان سرگذشت او را در کوی و برزن باز گویند و با آن سرود سازند. ابن عباس شروع به سخن گفتن کرد اما معاویه دست بر دهان وی نهاد و گفت: ترا سوگند می دهم که کوتاه کنی، از بیم آنکه مبادا مردم شام گفته هایش را بشنوند، پس ابن عباس به عمرو عاص گفت: گم شو ای بنده نکوهیده و از یک دیگر بگسستند.

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 169

ترجمه

وظیفه دار این کار کرده است تا حدود شریعت را روان سازد و از نکوهش کسی خشمگین نگردد و با کسی مهربانی بر خلاف دین نکند و اگر کند حدود را مهمل گزارد. پیشوا پیرو شهوت و خواهش نفسانی نباشد. زیرا او سرای جاویدان را بر جهان بر توی داده خدا دیگر جهان را در دیده وی افزون نموده تا به دنیای دون نیاساید؛ آنچه ما به دیده ارجمند به جهان می نگریم او با این دید، به آخرت می نگرد.

ممکن نیست کسی روی زیبا را گزارد و بر روی بپردازد یا خوراک گوارا را بنهد برای خوراک ناگوار یا جامه نرمی را به جامه درشتی برگزیند یا نعمت جاویدان را به نعمت سپری برتری دهد؟!».

ترجمه

است که خدا بهتر از باغ توبه

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 172

من دهد» امید است در جمله مفید اثبات است.

ترجمه

خواستی آن را با دستار خود بپوشاند پوشیده نشدی. و اشعث بن قیس را دیدم دو دیده اش کور شده بود و می گفت ستایش خدای را که نفرین علی مرا در جهان کور کرد و به من نفرین شکنجه آخرت نکرد. و اما خالد بن یزید چون مرد خویشان وی او را در سرایش به خاک سپردند، قوم کنده آگاه شدند و اسب و اشتر آوردند و در سرایش به شیوه زمان جاهلیت پی کردند و مردن وی به رسم جاهلیت انجام شد. و اما براء بن عازب به فرمان معاویه فرمان دار یمن شد و در همان جا درگذشت که از آن مهاجرت کرده بود.

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 174

ترجمه

را گفتی از کوری و خوره و پیسی و زمین گیری در امان هستی.

اما برای آخرت بگو:

اللهم اهدنی من عندک و افض علی من فضلک و انشر علی من رحمتک و انزل علی من برکاتک.

یعنی: بار خدایا مرا از پیش خود رهنمایی کن، و از فزونی خویش به من رسان و از آمرزش خود بر من فرو بار و از نیکیهای خویشتن بر من نازل ساز؛ پیامبر می گفت: و قبیصه آنها را به انگشت شمار می کرد. ابو بکر و عمر گفتند: ای پیامبر این دایی شما نیکو این کلمات را شمار می کند. پیامبر گفت: هر گاه به قیامت در آید هیچ گاه آنها را فراموش نکند، و چهار در از بهشت بر وی بگشایند که از هر کدام خواهد بدان در آید.

نافع گفته: این خبر را برای همسایه خویش که همدم حسن بصری بود نقل کردم و او برای حسن گفت. حسن گفته بود وی را نزد من آور، پیش وی در رفتم خبر را از من پرسید گفتم. گفت:

این حدیث بسیار در دیده من ارجمند است و پیش تو اندک ارزش. مردی بر اشتری راه طی کرد تا به مصر رفت و آن را از راوی آن که والی مصر بود دست آورد. به والی گفته بود: من نیامدم از تو چیزی مادی بستانم بلکه برای شنیدن این حدیث آمدم.

ترجمه

دهد و مردمان را به کارهای نیک وادارد پشت گراینده به خدای را نیرومند ساخته؛ آنکه بازداشت از نابکاری کند بینی دو رویان را به خاک ساید؛ آنکه در نبردگاه پای فشاری کند کار خویش

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 185

را انجام داده است؛ آنکه دو رویان را بد دارد و برای خدا به آنان خشم ورزد؛ خدای برای وی نیز خشم ورزد؛ این است گرایندگی به خدای و ستونهای آن.

کفر یا انبازگیری به خدای جهان؛ چهار ستون دارد: بزه کاری یا فسق؛ سرکشی؛ دو دلی یا شک و شبهه؛ بزهکاری چهار راه دارد: جفا کاری؛ کوری؛ پرتی؛ و آشوبگری، آنکه جفا پیشه است حق را خرد شمارد، دانایان را دشمن دارد، بر گناه بزرگ پای فشارد. آنکه کور دل است، خدای را فراموش کند پیرو گمان و اندیشه باشد و دیو بر او چیره گردد. آنکه پرت باشد آرزوهای دور و دراز وی را فریبد و هر گاه پرده پرتی را فرو گیرند دریغ خورد و آنچه را نمی پنداشت بروی آید.

آنکه از دستور خدای سرپیچی کند، خدای وی را خوار گرداند. او را زبون سازد، و به بزرگی خویش خرد نماید چنان که در طرف داری از خدا تقصیر کند و از وی روی تابد.

طغیان یا سرکشی نیز چهار راه دارد: خرده گیری، زد و خورد، کج دلی، تفرقه جویی؛ آنکه خرده گیری ورزد به حق باز نگردد، و در دریای آشوب غرق گردد، پیوسته در آشوبها و فتنه ها گرفتار باشد، و از راه دین منحرف گردد. آنکه به زد و خورد پردازد و به دشمنی کسان برخیزد، دوستی مردمان به دشمنی بدل شود. آنکه نیکی را

بد انگارد از راه حق دور گردد و در تنگنای سختی افتد و به راه و رسم گمراهان افتد.

دو دلی یا شک نیز چهار راه دارد: مجادله و بیم؛ بد دلی، سرگردانی؛ سر فرود آوردن به نابودیهای جهان و جاویدان؛ ایشان به کدامین از بهره مندیهای پروردگار خویش دودل اند. آنکه از آنچه نزد وی ست بهراسد، بر دو گام خویش سرنگون افتد. آنکه از بد دلی در راه حق مردد باشد یعنی سر گردان پیشروان بر وی پیشدستی کنند و او را دریابند و در زیر پی دیوان کوبیده گردد، آنکه در مقابل نابودیهای جهان و جاویدان سر فرود آورد در میان این دو نابود شود، آنکه رهایی یافت به دامان یقین آویزد.

شبهه چهار راه دارد: خود پسندی، گشایش اندیشی تباه را جامه راستی پوشانیدن؛ برای خود سازی راه حق را به خویش می بندد و خود فریبی آدمی را در آتش شهوت می افکند و اندیشه نادرست خداوند خویش را سرنگون سازد؛ حق پوشی تاریکی های ژرفی ست که روی یک دیگر می غلتد. این است انبازگیری و ستون های آن و راه های آن.

دورویی یا نفاق: بر چهار ستون استوار است: خواهش نفسانی؛ سست انگاری، کینه توزی، آزمندی. خواهش نفسانی چهار راه دارد: ستمکاری؛ دست اندازی؛ شهوت رانی؛ سرکشی؛ آنکه ستمکار گرفتاری وی افزون است؛ آنکه دست اندازی کند از بدیهای آن آسایش نیابد و دل وی آرام ندارد، آنکه سرکشی کند بی دلیلی گمراه باشد.

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 186

سست انکاری راه هایی دارد: سستی؛ گول خوردن؛ پشت گوش افکندن و آرزو داشتن، آنکه سستی پیش گیرد دین حق را پس افکند، پشت گوش افکندن کار را به تأخیر می افکند تا

هنگامی که مرگ فرا رسد. هر گاه آرزویی نبود انسان وظیفه خود را می یافت، هر گاه انسان روش ناپسند بیمناکی خود را بداند از بیم و هراس درگذرد. راه های کینه توزی، کبر و فخر و جانبداری و تعصب است.

آنکه کبر ورزد پس افتد؛ آنکه فخر کند نابکار گردد؛ آنکه جانبداری کند پای فشاری به گناه کند؛ آنکه تعصب ورزد بد کردار است.

آزمندی را چهار راه است: شادمانی، سرخوشی، ستیزگی؛ فزون جویی. شادمانی کردن به درگاه خدای پسندیده نیست. سرخوشی- سرمستی در حکم خوشی فروشی ست. ستیزگی انسان را گرفتار دامهای گناه سازد؛ افزون جویی: بدل کردن نیکی ست بدان چه پست باشد این بود دورویی و ستون های آن و راههای آن».

ترجمه

را نابینا سازد».

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 191

ترجمه

گفته: اسماعیل پور مهران برای من نقل کرد به سندی که به امام صادق می رسد که او از پدران خود از علی روایت کرده که پیامبر گفته: «گوسفند هر گاه روی آورد پیش آمد کار گوسفند دار است، هر گاه پشت کند پیش آمد کار اوست، گاو هر گاه روی آور شود پیش آمد گاو دار است و هر گاه پشت کند زیان ویست اشتر مهار دیو است و چون روی آورد اشتر دار در پستی افتد. و هر گاه پشت نیز کند اشتر دارزیان کند و نیکی از آن نرسد جز از سویی که بیمناک است». سؤال شد ای پیامبر در این صورت چه کسی اشتر داری کند؟. گفت: «بدبختان نابکار کجایند؟». صالح گفته:

اسماعیل پور مهران در این باب شعری خواند: هر گاه خرده فرومایگی آن نباشد. باری خواسته یی ست که در جهان به آن ارزش قائل اند.

ترجمه

هر گاه مردمان بدانند که دو روی و دروغگوی ست از او نمی پذیرند. اما استدلال مردم این است که وی با پیامبر بوده و او را دیده و این سخن را از او شنیده از این جهت سخن وی را باور دارند، در صورتی که حقیقت وی را ندانند، خدا پیامبر خویش را از دو رویان آگاهی داد و ایشان را به آنچه باید وصف کرد و گفت:

چون آنان را بینی از ظاهر سازی ایشان در شگفت مانی و هر گاه سخنی گویند به آنان گوش فرا دهی این دو رویان پس از پیامبر در میان مسلمانان بوده اند و خود را به پیشوایان گمراهی و رهبران دوزخ نزدیک می کردند و به سود ایشان سخنان می ساختند تا آن پیشوایان ایشان را به کارهای بزرگ بگماراند. مردمان همیشه پیرو فرمانروایان خوداند مگر آنکه خدا وی را نگاهداری کرده باشد، این یکی از آن چهار کس است که گفتم.

دوم- آنکه چیزی از پیامبر شنیده لیک آن را درست بر نکرده و قصد دروغ گفتن نیز نداشته اما درست در نیافته؛ این گفتار غلط در دست ویست، بدان نظر می دهد و عمل می کند و آن را برای مردمان روایت می کند و می گوید از پیامبر شنیدم، هر گاه مسلمانان بدانند غلط دریافته آن را نمی پذیرند، چه بسا هر گاه خود نیز بداند که غلط دریافته آن را رها سازد.

سوم- آنکه شنیده پیامبر دستوری داده و ندانسته که بعدا از آن نهی کرده است، یا شنیده از چیزی نهی کرده و ندانسته که بعدا به آن فرمان داده؛ حکم منسوخ را در یاد دارد و ناسخ آن را فراموش کرده یا

یاد ندارد و هر گاه خود می دانست که منسوخ شده آن را رها می کرد، هر گاه مسلمانان نیز می دانستند که منسوخ شده آن را رها می کردند.

چهارم- آنکه دروغ بر پیامبر نبسته و از بیم خدا و گرامی داشتن پیامبر، دشمن دروغ است، فراموشی نیز ندارد، هر چه از پیامبر شنیده درست بر کرده و چنان که شنیده بی کم و کاست می گوید؛ ناسخ را از منسوخ دانسته. به ناسخ کار می بندد و منسوخ را رها می کند. فرمانهای پیامبر نیز چون آیات قرآن ناسخ و منسوخ دارد، خاص و عام دارد، محکم و متشابه دارد؛ پیامبر عادت داشت که سخنان دو روی می گفته، خدا در کتاب خود گفته: آنچه پیامبر به شما فرمان داد بدانید و از آنچه شما را از آن باز داشت باز ایستید، آنکه مقصد خدا و پیامبر وی را ندانست در اشتباه می افتد.

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 205

چنان نبود که هر که از یاران پیامبر چیزی از او بپرسد پاسخ آن را درست دریافته باشد، برخی چیزی می پرسیدند اما در مقام دانستن آن بر نمی آمدند و سخنان او را در نمی یافتند؛ راه دریافتن از پیامبر بر ایشان دشوار بود؛ و می خواستند که بیابان گردی بیاید از او پرسش کند تا پیامبر جواب دهد و ایشان بشنوند؛ من همه روزه نوبتی داشتم که پیش پیامبر می آمدم و هر شب نیز نوبتی داشتم، مرا در این دو نوبت آزاد می نهاد که هر گونه باشد من با وی باشم همه یاران وی می دانستند. که با کسی از مردم این سازش را که با من دارد با دیگران ندارد.

گاهی در سرای خود بودم بیشتر پیامبر

در آنجا می آمد و چون در پاره یی سراهای او می رفتم با من تنها می نشست و زنان خود را از نزد من بیرون می کرد و جز من کسی پیش او نمی ماند، و چون برای خلوت کردن در سرای من می آمد، فاطمه و کسی از فرزندان مرا بیرون نمی کرد، هر گاه از او می پرسیدم جواب می داد و چون خاموش می نشستم و سؤالها به پایان می رسید، خود سخن می گفت، هیچ آیه یی از قرآن بر او فرود نمی آمد مگر آنکه برای من می خواند و آن را روشن به من می آموخت تا به خط خود می نگاشتم، تأویل و تفسیر آن را به من می آموخت و از خدا خواستی تا دریافت و بر- کردن آن را به من باز دهد از آن زمان تا کنون آیه یی از قرآن را فراموش نکرده ام و هیچ دانشی که مرا فرا داد از یاد نبرده ام، هر چه از حلال و حرام بود همه را به من آموخت آنگاه دست خود را بر سینه من نهاد و از خدا خواست که دل مرا از دانش و دریافت و نور حکمت انباشته گرداند؛ پیامبر می گفت:

من از جهت فراموشی و نادانی در باره تو هیچ نگران نیستم».

ترجمه

خود را نگاهدار و نیاز وی را بر آر.

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 206

ترجمه

ای پیامبر ما همه نتوانیم که روزه داری را افطاری دهیم، گفت: خدای این پاداش را به کسی نیز که جز به یک آشامیدن شیر توانا نیست با آن روزه داری را افطاری داده می دهد یا شربتی آب شیرینی و چند خرما که بیشتر از آن نتواند داد. هر که در این ماه کار بنده خود را سبک گرداند خدای شمار وی را سبک دارد. این ماهی ای است که آغازش آمرزش است و میانگینش بخشایش است و فرجامش بر آوردن است. در آن از چهار منش بی نیاز نیستند که با دو منش خدای را خشنود سازید و با دو منش نیاز خود خواهید. اما دو منشی که خدای را به آنها خشنود می سازید، گواهی بر یگانگی ویست و پیامبری من و اما آن دو منش که از آن بی نیاز نباشید. از خدا نیازهای خود را بخواهید و بهشت را و پناه بدو از دوزخ.

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 208

ترجمه

سروی در آن بود و منقارش به دست ابراهیم.

ابراهیم نوکهای آنها را رها کرد به یکباره بر پای خویش بایستادند و از آن آب و دانه آشامیدند و خوردند. بعدا گفتند ای پیامبر خدا ما را زنده گردانیدی ابراهیم گفت: بلکه خدای شما را زنده ساخت و می میرانید این به اعتبار تفسیر ظاهر آیه است، امام گفت: اما تفسیر باطن آیه آن ست که چهار تن از سخن سنجان را بیاب و دانش خویش را به ایشان سپار و آنان را به پیرامون جهان فرست تا مردمان را به خدای بخوانند.

صدوق مؤلف کتاب گفته: اعتقاد من آن ست که ابراهیم هر دو دستور را داشت و روایت شده که پرنده هایی که فرمان داشت آنها را بستاند: طاوس و کرکس و خروس و اردک بودند. و از محمد پور عبد اللَّه پور طیفور شنیدم که می گفت: در تفسیر قول ابراهیم: پروردگارا به من نشان ده که چگونه مردگان را زنده گردانی؟ اه. خدا به او فرمان داد بنده یی از بندگان شایسته او را دیدن کند، چون او را دید با وی سخن گفت. آن بنده خدا به ابراهیم گفت: خدا در جهان بنده یی دارد که نام وی ابراهیم است، او را دوست خویش گرفته، ابراهیم گفت نشانی آن بنده چه باشد؟. گفت مرده را برای وی زنده گرداند، ابراهیم را دل در افتاد که شاید آن بنده خود باشد چون که از خدا خواسته بود که آن مردگان را برای وی زنده گرداند.

خدا گفت: ای ابراهیم مگر به زنده کردن من ایمان نیاورده یی؟. گفت: ایمان دارم اما می خواهم که آرامش خاطر یابم، مقصود وی از این درخواست همانا

آن بود که یقین کند که آن دوست کذایی او خود است یا نه، هم آن زمان بود که فرمان یافت که فرزند خویش اسماعیل را سر ببرد. خدا

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 213

به وی دستور داد به ابراهیم که چهار پرنده را سر ببرد. از طاوس آرایش جهان را خواسته و از کرکس آرزوی دراز و از اردک آزمندی و از خروس شهوت را.

خدا بدو گفت: ای ابراهیم هر گاه خواسته باشی دل تو زنده گردد به من آرامش حاصل کن و از این چهار منش کناره گیر، تا این چهار در دل تو باشد با من یک دل نگردی. از امام پرسیدند. خدا چگونه از وی پرسید؟ ابراهیم گفت: خدایا به من بنما که چگونه مرده را زنده سازی؟. خدا از وی پرسید تا جواب دهد و تهمت از وی تبرئه گردد.

ترجمه

آن خشم سرانجام لقمه گوارایی گردد. طشت کردار نیک است هر چند بنده آن را نهان سازد خدایش آن را آشکار کند. پرنده اندرزگر است اندرز وی را بپذیر و باز نیازمند است وی را نومید مساز، مردار شیاد است یعنی غیبت کردن است از آن گریز».

الخصال / ترجمه مدرس گیلانی، ج 1، ص: 216

ترجمه